Cevap:
Duygu ve düşünce… Çağımız insanını en çok yaralayan, nevrotikleştiren temel eğilimlerden biri bu ayrışma, ayrıştırma hastalığı. Şüphesiz eril bir hastalık biçimi bu -ki hepimizin toplu halde mustarip olduğu… Ayırdıkça parçalanıyor, bir daha da geri toplanamıyoruz, bizden geriye sanki bir şey kalmıyor, demek isterim ya yeni çağcı gibi görünmek istemem; duygu dişile, düşünce erile işaret etmiyor mu yahu, diye sormak isterim, cinsiyetçi bir izlenim vermek istemem… Ve de hemen edebiyata dönerim. Ne demiştik? Duygu ve düşünce... Şimdi hep beraber oturup tüm dünya edebiyatını duygu ve düşünce ayrımı üzerinden inceleyip yargılayabiliriz elbette.
Başyapıtlara çevirebiliriz gözümüzü. Sözgelimi Proust ya da Kafka ya da Dostoyevski ne kadar duygu ne kadar düşünce adamıdır, diye sorup tartabiliriz. Hemen söyleyeyim, neye kime bakarsak bakalım karşımıza hep bütünlük kavramı çıkacaktır, Proust’un zaman duygusunu, zaman düşüncesinden ayıramayacağımızı görürüz. Kafka’nın o derin muhalefetinin, sistem eleştirisinin içinde duygusallıkla dolup taşan yaralı bir benliğin ağlayışlarını duymamamız imkansız olacaktır. Ya Dostoyevski? İnsanı insan yapan temel duygulanımlar üzerine yazılmış başyapıtlar değil de nedir onun eserleri? Bizim edebiyatımızın Yaşar Kemal’i, Leyla Erbil’i, Latife Tekin’i, Oğuz Atay’ı hatta en soğuk, en mesafeli görünen Yusuf Atılgan’ı… Düpedüz duygusaldırlar, hayata ve insana dair düşüncelerini neredeyse insanüstü bir duygu seli içinde bize aktarırlar. Aralarında tek ama sadece tek bir duygu üzerinde dans edenleri bile vardır.
Örnekleri uzatmak mümkün. Ne kadar ararsak arayalım, duygusunu düşüncesinden, saf gerçeği düşlerden ayıran ayıklayan iyi bir edebiyat eseri bulamayacağımız aşikardır. Animus ve anima evet hep ayrı ayrı çalışırlar ama tek bir benliğin, tek bir varoluşun içinde, tektirler onlar.
Aslında yazarımız bir konuda çok çok haklı. Bir duyguyu kağıt üzerine dökmek gerçekten de cesaret işi. Duyguyu düşünceden ayırmamak, bütünlüklü bir yaşam ve benlik algısı üzerinden bir yapıt kurmak zor, çok zor. Ya edebiyatın derin sularında sonsuza kadar boğulursunuz -ki üstelik de kendi adınızı rezil etmek pahasına- ya da kültür yoluyla aradığımız ölümsüzlüğe bir adım da siz yaklaşırsınız, isminizi edebiyat tarihi sayfalarına yazdırırsınız.
Edebiyatı duygu ve düşünce üzerinden ele almak, başta biraz sığ bir yaklaşım gibi görünse de, şimdi artık çok da kötü gelmiyor kulağıma, insanı duygusal bir şekilde düşündürüyor, ilhamla dolduruyor… Hatta, belki sadece duygu ve düşünce ayrımını mesele eden bir roman, bir hikaye de yazılabilir gibi geliyor. Yoksa yazıldı ve benim haberim mi yok?
