Açıklama:
Merdiven
Ağır ağır çıkacaksın bu merdivenlerden,
Eteklerinde güneş rengi bir yığın yaprak
Ve bir zaman bakacaksın semaya ağlayarak…
Sular sarardı… yüzün perde perde solmakta,
Kızıl havaları seyret ki akşam olmakta
Eğilmiş arza kanar, muttasıl kanar güller,
Durur alev gibi dallarda kanlı bülbüller,
Sular mı yandı? Neden tunca benziyor mermer?
Bu bir lisân-ı hafidir ki ruha dolmakta
Kızıl havaları seyret ki akşam olmakta…
Ahmet Haşim
Şiirin Biçim Yönünden İncelenmesi
Nazım şekli: Şiir, “serbest nazım”
şeklinde yazılmıştır. Mısraların kümelenişi “3 / 2 / 3 / 2” olmak üzere dört bentten oluşmuştur.
Ölçüsü: Şiirde “aruz ölçüsü” kullanılmış olup “me fâ i lün / fe i lâ tün / me fâ ilün / fe i lün” kalıbıyla yazılmıştır.
Şiirin uyak düzeni: “abb cc dde cc” şeklindedir.
Şiirdeki Ahenk Unsurları (Uyak ve Redifler)
yaprak - ağlayarak “rak” zengin uyak
solmakta – olmakta “ol” tam uyak; “makta” redif
güller – bülbüller – mermer “er” tam uyak
Şiirdeki Diğer Ahenk Unsurları
Kelime tekrarları: “ağır ağır, perde perde, kanar… kanar”
Dize tekrarı: “kızıl havaları seyret ki akşam olmakta” (iki defa tekrar edilmiştir.)
Ayrıca “r” sesi sık kullanılarak “aliterasyon” yapılmıştır.
Şiirin İçerik Yönünden İncelenmesi (Açıklama – Yorum)
Şiirin, bir görünen bir de simgelerle anlatılmış, hissedilen anlamı vardır. Şiirde ilk olarak bir akşam, güneşin batışı ve ortalığı kızıl bir rengin alması tasvir ediliyor. Ancak tasvir edilen her şeyin ayrı bir anlamı vardır.
İlk bakışta görünen: merdiven, güneş rengi sarı yapraklar, yüzün perde perde solması, kanayan güller, dallardaki kanlı bülbüller, sararan sular, tunca benzeyen mermer ve bütün bunların oluşturduğu “gizli bir lisan” vardır.
Şiirin bize hissettirmeye çalıştığı ise hüznün ağır bastığı bu akşam tablosu içinde hayatın sona yaklaştığını anlatan sonbahar mevsimidir. Zamanın geçişi ve yaşlanmayla birlikte bir korkunun da ortaya çıkışı; yüzün perde perde soluşu, bülbüllerin, suların ve mermerin aldığı renk, ne yaparsak yapalım ölümden kaçamayacağımız gerçeğinin birer yansımasıdır.
Bu şiirde geçen “merdiven” hayatı, “güneş rengi sarı yapraklar” anıları, “ağır ağır çıkacaksın” sözleri de ölüme yaklaşmayı çağrıştırır.
Şiirin tamamında karamsar bir tablo hâkimdir.
Şiirin Dil ve Anlatımı
Şiir, lirik bir anlatıma sahiptir, ancak sembolizm akımından da etkilendiği görülmektedir.
Şair, “Merdiven” şiirinde kendi şiir anlayışına uygun olarak, duygu ve düşüncelerini doğrudan değil, dolaylı yönden anlatmayı tercih etmiştir. Sıfat tamlamalarını sıkça kullanarak, betimlemeler yaparak söylemek istediklerini çağrışımlar yoluyla hissettirmeye çalışmıştır.
Şairin, genel olarak şiirlerindeki anlatım özelliği, anlam noktasında okuyucunun hayallerini harekete geçiren, farklı çağrışımlarla şiirin anlamını kişinin anlayışına göre genişleten bir yapıdadır.
Şiirde, anlamdan çok musiki ön plana çıkmış ve mükemmel bir ses güzelliğine ulaşılmıştır.
Şaire göre, şiir anlaşılmak için değil, hissedilmek için okunur. Önemli olan kelimenin anlamı değil, dizedeki söyleniş değeridir.
Şiirde genel olarak sade bir dil kullanılmıştır. Ancak yer yer “sema (gökyüzü), arz (yeryüzü), muttasıl (aralıksız), lisân-ı hafi (gizli dil)” gibi yabancı kökenli kelimelerin de kullanıldığı görülür.
Şiirdeki Edebi Sanatlar
“Alev gibi dallar”, “tunca benziyor mermer” sözlerinde teşbih (benzetme) sanatı vardır.
“Merdiven” kelimesinde açık istiare (benzeyen ve benzetilenden sadece benzetilen verilmiştir) vardır.
“Sular mı yandı neden tunca benziyor mermer” dizesinde tecahül-i arif sanatı (bilip de bilmezlikten gelme) vardır.
