Cevap:
10. Sınıf Tarih Dersi 2. Ünite Ders Notları
2. ÜNİTE KURULUŞ DÖNEMİ GELİŞMELERİ
ANADOLUNUN JEOPOLİTİĞİ
• Jeopolitik; bir yerin bulunduğu coğrafyanın o bölgeye kazandırdığı önem doğrultusunda devletlerin ürettiği politikadır
• Anadolu; Jeopolitiği nedeniyle tarihin ilk dönemlerinden itibaren yerleşim için ideal bir bölge olmuştur.
• Anadolu’nun bu özelliklerinin de etkisiyle XI. yüzyılın ikinci yarısından itibaren bölgeye, Oğuz göçleri artarak devam etmiş ve buna bağlı olarak Anadolu’nun Türkleşmesi hızlanmıştır.
• Türk göçleri sırasında Bizans egemenliğinde bulunan Anadolu’daki gayrimüslimler;
• Bizans’taki taht kavgaları, idarecilerin keyfî uygulamaları, kargaşa ortamı, alınan ağır vergiler, nedeniyle Anadolu’da Bizans hâkimiyetinde yaşayan halk, Türk egemenliğini direnmeden kabul etmiştir
OSMANLI DEVLETİ’NİN KURULUŞUYLA İLGİLİ GÖRÜŞLER
• Beyliği’nin kurucularının; menşei, hangi boya mensup oldukları, Anadolu’ya ilk ne zaman geldikleri, hangi yörelerde yaşadıkları ve hatta beyliğin tam olarak ne zaman ve nerede kurulduğu günümüzde tartışma konusudur.
• Nedeni Kuruluş Dönemi kaynaklarının yetersizliğidir.
• Kuruluşu II. Murad, gelişmesi II.Mehmed ve yükselişi II. Bayezid dönemleri olarak kabul edilen Osmanlı tarihçiliği, II. Bayezid Dönemi’nden itibaren yeni bir ivme kazanmıştır
• Kuruluş Dönemi’nde yaşanan askerî ve siyasi gelişmeleri anlatan kaynaklar vardır: Bizans tarihçileri Pachymeres (Pakimires), Nikephoros (Nikeforos) ve Kantakouzenos (Kantakuzen), Arap Kaynakaları İbn-i Batuta, el-Ömerî, İbn-i Said ve İbn-i Haldun bunlara örnektir.
• Osmanlılar hakkında ilk tarihî bilgiler, Orhan Bey’in imamı İshak Fakih’in oğlu Yahşî Fakih tarafından kaleme alınan “Yahşî Fakih Menâkıbnâmesi”dir.
• Bugün elimizde olan ve Osmanlı Beyliği’nin kuruluşu ile ilgili bilgi veren kaynaklardan en eskisi ise Ahmedî’nin “İskendernâme” adlı eseridir
OSMANLI BEYLİĞİNİN KURULUŞU :
• Osmanlılar; Oğuzların, Bozok Kolu’na bağlı Günhan Soyu’nun Kayı Boyu’na mensuptur.
• Kayılar Selçuklularla birlikte Malazgirt Savaşı sonrasında Anadolu’ya gelmişlerdir.
• 1230 yılındaki Yassı Çimen Savaşında Harzemşahlara karşı Anadolu Selçukluları ile birlikte savaşmışlardır.
• I. Alaeddin Keykubat Kayıları bu hizmetleri karşılığında uç beyliği olarak Batıya gönderdi.
• Ankara yakınlarındaki Karacadağ, Söğüt ve Domaniç bölgesine yerleştiler.
• Bugünkü Kocaeli, Sakarya, Bilecik, Bursa, İznik, Düzce,Yalova, Bolu, Bartın ve Zonguldak illerini kapsayan coğrafi alanın Antik Çağ ve sonrasındaki dönemde (Türklerin bölgeye gelişine kadar) ki adı Bitinya’dır
• Bilinen İlk beyleri Gündüz Alp’tir.
• Osmanlı Beyliği’nin kuruluşu üzerine çalışmalar yapan tarihçilerin ileri sürdüğü görüşler farklılık göstermektedir.
• Özellikle Paul Wittek (Vitek), Mehmet Fuat Köprülü ve Halil İnalcık, beyliğin kuruluşu ile ilgili önemli teoriler ortaya atmışlardır.
• Paul Wittek nazariyesinde, Osmanlı Beyliği’nin kuruluşunu “Gaza Tezi” ile açıklamıştır ve Osmanlıların, Kayı Aşireti ile de alakası bulunmadığını iddia etmiştir
• Mehmet Fuad Köprülü “uç”-lara özgü yapı üzerinde durmuştur.
• Köprülü’ye göre Osmanlı Beyliği’nin kurulup gelişmesinde:
• Türkmenlerin, gaza ruhu ile Bizans üzerine seferler yapması,
• Selçuklu Devleti’nin zayıflaması ve beyliklerin kurulduğudönemde Anadolu’daki siyasi boşluk,
• Türklerin sahip olduğu millî özellikler,
• Kuruluş Dönemi hükümdarlarının yetenekli olması,
• Gaziyân-ı Rûm, Ahiyân-ı Rûm, Bâcıyân-ı Rûm ve Abdalân-ı Rûm gibi askerî, sosyal ve iktisadi grupların varlığı,
• Beyliğin kurulduğu bölgenin jeopolitik durumu,
• Diğer Türk beyliklerinin, Osmanlı Beyliği’ne karşı tutumları gibi etmenler önemli rol oynamıştır.
• Halil İnalcık, Paul Wittek’in tezini kabul etmekle birlikte yetersiz bulmuştur. İnalcık’a göre gaza Osmanlı Beyliği’nin kuruluşunda önemli bir yer tutar, fakat beyliğin kuruluşunu sadece gazaya bağlamak konuya tek boyutlu bakmaktır.
OSMANLI-BİZANS İLİŞKİLERİ
a- Balkanlardaki Durum
• Bizans devletinin otoritesi zayıflamış, halkın memnuniyetsizliği artmıştır.
• Balkanlarda siyasi birlik yoktur.
• Balkanlarda Bulgar, Sırp ve Macar ve Venedik krallıkları bulunuyordu..
b- Bizansın Durumu
– Otorite boşluğu bulunmakta idi.
– Taht Kavgaları vardı.
– Halk üzerinde Haçlı Seferlerinin etkisi büyüktü.
– Tekfûr baskısı fazlaca etkili idi.
Not: Tekfur, Bizans İmparatorluğu’nda valilik derecesindeki hizmetlerde bulunan kişilere verilen unvandır
c- Anadolu’da Durum
– XIII. yy. da Anadolu Selçuklu Devletinin otoritesi zayıflamış, pek çok yeni beylik kurulmuştur.
– Anadolu’ya hakim olan İlhanlı Devleti zayıflıyordu.
– Trabzon bölgesinde bir Rum devleti ve Anadolu’nun güneyinde Memlük devleti bulunuyordu.
– Ahilerin Anadolu’da etkileri artmıştı.
Osman Bey (1299-1324) Dönemi
• Babası Ertuğrul Bey’den sonra Osman Bey (1299-1324) beyliğin başına geçmiştir.
• Ahi lideri Şeyh Edebali’nin kızı ile evlenmiştir.
• Anadolu’da Selçuklu Devleti’nin varlığını yitirmesi ile bağımsızlığını ilan etti.
• Beyliğe adını verin kişidir.
• Dönemin önemli şahısları: Aygut Alp, Turgut Alp, Konur Alp, Hasan Alp, Akça Koca, Gazi Abdurrahman, Samsa Çavuş gibi savaşçılar bağımsız hareket etmiştir.
• Bitinya Bölgesi’ndeki etkisini artıran Osman Bey, önce İnegöl tekfurunu, Domaniç Beli Savaşı’nda yenmiş sonra da Karacahisar Kalesi’ni almıştır.
• Turgut Alp’i İnegöl kuşatmasıyla görevlendirmiş ve burası da 1299’da fethedilmiştir.
• Mekece, Lefke, Akhisar ve Geyve’yi aldı.
• İlk Osmanlı Bizans Savaşı Koyunhisar Savaşında Bizansı yenilgiye uğrattı (1302)
• Koyunhisar Zaferi sonucunda İzmit yolu Türklere açılmış, Bursa’nın kuzey tarafı hariç diğer üç tarafındaki yollar kontrol altına alınmıştır
• İlk Osmanlı parasını bastırdı.
• Osman Bey’in yerine Orhan Bey (1324-1362) geçti.
Orhan Bey (1324-1362) Dönemi
• Bursa’yı alarak başkent yaptı (1326)
• Mudanya, Orhaneli, Gemlik, Ulubat kalelerini aldı.
• Bizans, İmparatoru ile 1329 yılında yaptığı Maltepe Savaşı’nı (Pelakanon) kazanarak İznik’i aldı.
• İznik’in stratejik önemini düşünerek beyliğin merkezini bir süre İznik’e taşımış ve Bizans’a yapılacak seferlerde İznik’i üs olarak kullanmaya başlamıştır
• Palekanon Savaşı sonrasında Bizans, Anadolu’da kalan son topraklarından da ümidini kesmiştir
• Karesioğullarını savaş yapılmadan Osmanlılara kattı. Bu beyliğin ele geçirilmesinin faydaları şunlardır :
• Beyliğin Marmara’daki donanmalarından yararlanıldı.
• Anadolu Türk birliğini sağlama yolunda ilk adımdır
• Karesioğulları beyliğinin alınması ile Rumeliye geçiş kolaylaşmıştır
• İzmit, 1337’de teslim olmuş ve bölgenin ele geçirilmesiyle Kocaeli Yarımadası’nın fethi tamamlanmıştır.
BALKAN FETİHLERİ
• Rumeli’ye geçişte iki olay etkili olmuştur. Bunlardan birincisi, 1344 yılından itibaren Osmanlıların Bizans’taki saltanat mücadelesine karışması; ikincisi ise 1345 yılında Karesioğulları Beyliği’nin Osmanlılar tarafından alınmasıdır.
• Karesi donanması da Rumeli’ye geçişte çok önemli rol oynamıştır
• Orhan Gazi, Bizans’ta yaşanan taht kavgalarında kayınpederi olan Kantakouzen’e (Kantakuzen)yardım etmiş ve tahta geçmesini sağlamıştır. karşılık olarak da Gelibolu’daki Çimpe Kalesi’ni, Osmanlılara vermiştir 1353.
• Çimpe Kalesi, Rumeli’de ilerlemek için bir üs olarak kullanılmıştır
• Balkan devletleri arasındaki siyasi ve mezhepsel çekişmeler, Osmanlıların Batıdaki ilerleyişini hızlandırmıştır
1. MURAT DÖNEMİNDE BALKAN FETİHLERİ
• 1361’de Edirne üzerine yürüyen Şehzade Murad, Bizans komutanını Sazlıdere’de mağlup etmiştir.
• Orhan Gazi’nin 1362’de vefat etmesi üzerine tahta I. Murad geçmiştir.
• Sazlıdere Savaşı’ndan sonra 1363’te Bizans’ın Rumeli’deki en önemli şehirlerinden olan Edirne fethedilmiştir ve başkent yapılmıştır
• Balkanlarda gerçekleştirilen bu fetihlerin amacı Bizans’ın Avrupa ile kara bağlantısını kesmektir
• Osmanlıların hızlı ilerleyişinden çekinen Balkan devletleri, papanın da desteğiyle Macar, Bulgar, Sırp, Eflâk ve Bosnalılardan oluşan bir Haçlı ordusu oluşturmuştur
• Hacı İlbeyi, 1364’te Sırpsındığı civarında Haçlı ordusunu bir gece baskınıyla bozguna uğratmıştır. Sırpsındığı Savaşı, Osmanlı Devleti’nin Haçlılarla yaptığı ilk savaştır.
• Sırplarla 1371’de yapılan Çirmen Savaşı’nı Osmanlılar kazanmış ve böylece Makedonya’nın fethi kolaylaşmıştır
I.KOSOVA SAVAŞI (1389)
Neden:
• Osmanlı ordusunun Balkanlardaki ilerleyişini durdurmak istemeleri
• Sırp, Bosna, Bulgar ve Arnavutluk katılmıştır.
• Anadolu Beylikleri de destek olmuştur.
Sonuç:
• Haçlı ordusu yenildi
• Sultan Murat savaş alanını gezerken öldürüldü.
• Balkanlarda yapılan üçüncü önemli mücadeledir.
• İlk kez top kullanılmıştır.
• Murat Devlet teşkilatına büyük önem verdi.
• Sultan ünvanını ilk kullanan Osmanlı padişahıdır
NOT : Osmanlı ordusunda ilk top, I. Murad zamanında, sesinden faydalanarak düşmanı korkutmak için I. Kosova Savaşı’nda kullanılmıştır.
İSKAN VE İSTİMALET POLİTİKASI
İskân (yerleştirme) politikası ilk defa Orhan Bey zamanında Rumeli’ye geçilmesiyle uygulanmaya başlanmıştır
Rumeli’deki iskan siyasetinin amaçları şunlardır :
• Fethedilen bölgelerin Türkleşmesini ve İslamlaşmasını sağlayarak egemenliği kalıcı hâle getirmek
• Konar-göçer Türkmenlerin yerleşik hayata geçmesini sağlamak,
• Gayrimüslim halkın ayaklanma ihtimalini ortadan kaldırmak,
• Aralarında kavgalar yaşanan aşiretleri birbirinden uzaklaştırmak,
• Fetih hareketlerinde sürekliliği sağlamaktır.
• İstimâlet Politikası : Osmanlı Devleti, Rumeli’de iskân politikasıyla birlikte istimâlet politikasını da uygulamıştır. Sözlük anlamı “meylettirme, cezbetme, gönül alma” olan istimâlet; genel olarak Osmanlı Beyliği’nin uyguladığı “uzlaştırıcı fetih siyaseti” için kullanılan tabirdir. Osmanlı Devleti, fethedilen bölge halkına iyi davranarak onları himaye etmiş, inançlarında serbest bırakmış, onların can ve mal güvenliğini sağlamış, gönüllerini kazanmaya çalışmış ve vergilerde kolaylık göstermiştir.Böylece bölgede kalıcılık sağlamak amaçlanmıştır.
YILDIRIM BEYAZIT DEVRİNDE BALKAN FETİHLERİ (1389-1402)
• İstanbul, 1391 ve 1395 tarihlerinde Yıldırım Bayezid tarafından iki defa kuşatılmıştır. Yıldırım, ikinci İstanbul Kuşatması’nda Anadolu (Güzelce) Hisarı’nı yaptırmıştır
• İlk İstanbul kuşatması Niğbolu Savaşının başlaması ikinci kuşatma ise Timur tehlikesi nedeniyle kaldırılmıştır
• Yıldırım Bayezid süratle Niğbolu’ya gelmiş ve Haçlıları, 25 Eylül 1396’da bozguna uğratmıştır. Mısır’da bulunan Abbasi Halifesi, Yıldırım Bayezid Han’a “Sultan-ı İklim-i Rum” (Anadolu Sultanı) unvanı vermiştir
• Yıldırım Bayezid Ankara Savaşında Timura yenilmiş ve padişahlığı sona ermiştir 1402
II. MURAT DÖNEMİ VE SONRASINDA BALKAN FETİHLERİ
Varna Savaşı 1444
• 1444’te yapılan Edirne-Segedin Antlaşması sonrasında, Osmanlı tahtına küçük yaştaki II. Mehmet geçmiştir.
• Haçlıların harekete geçmesi üzerine devlet adamlarının isteğiyle II. Murad tekrar tahtına çıkmıştır. II. Murad, 1444’te Varna’da Haçlıları bozguna uğratmıştır.
II. Kosova Savaşı 1448
NEDENİ :Varna’daki mağlubiyetin öcünü almak ve Türkleri Balkanlardan atmak
SONUÇ :Karamanoğulları ve Sırbistan’dan yardımcı kuvvetler alan II. Murad, hilal taktiğini uygulayarak Haçlıların büyük bir kısmını Kosova’da imha etmiştir.
ÖNEMİ : 1448’de yapılan II. Kosova Meydan Muharebesi sonucunda, Türklerin Balkanlardaki hâkimiyeti kesinleşmiş ve Avrupalılar savunmaya çekilmiştir
TÜRK SİYASİ BİRLİĞİNİ SAĞLAMA FAALİYETLERİ
• İlk dönemlerinde Anadolu’daki diğer beylikler ile iyi geçinme siyaseti benimsemiştir.
• Karamanoğulları kendilerini Türkiye Selçuklularının vârisi olarak görmüştür
• Karamanoğulları’nın Anadolu’da birliği sağlama siyaseti, 1387’de Osmanlılara mağlup olmalarıyla son bulmuştur
• ilk aşama, I. Murad zamanında “vassallık” şeklinde Batı Anadolu beyliklerini Osmanlı himayesine almak
olmuştur. Yıldırım Bayezid zamanında başlayan ikinci aşamada ise Batı Anadolu beylikleri doğrudan merkeze bağlanmış ve eski beyler tasfiye edilmiştir.
• Beylik topraklarını birer birer Osmanlı sancağı hâline getirmeye başlayan Yıldırım Bayezid, eski beylere Osmanlı tımar sistemi içerisinde geçinebilecekleri mülk topraklar da vererek tepkileri azaltmayı ve bir denge unsuru oluşturmayı da ihmal etmemiştir
• Osmanlılarda, beyliklere karşı izlenen politikalardan birisi de ele geçirilen önemli beyliklerin merkezine bir şehzadenin sancakbeyi olarak gönderilmesidir. Böylece bir bey liderliğinde idare edilmeye alışan halkın, kendi beyleri yerine Osmanlı şehzadesi tarafından yönetilerek onurlandırılması ve halkın Osmanlı Devletiʼne ısındırılması amaçlanmıştır.
• Anadolu türk siyasi birliğini sağlamak için 3 yöntem uygulanmıştır.
1- Akrabalık Kurma: Germiyanoğlu Süleyman Bey, Osmanlıların desteğini almayı amaçlamış ve kızını, I. Murad’ın oğlu Bayezid ile evlendirmiştir. Bu evlilik sonrasında Kütahya, Emet, Simav ve Tavşanlı çeyiz olarak Osmanlılara verilmiştir
2- Satın Alma : Hamitoğulları, 1381-1382’de Akşehir, Beyşehir, Seydişehir, Yalvaç ve Karaağaç’ı 80 000 altın
karşılığı Osmanlılara bırakmıştır.
3- Savaş : Yıldırım Bayezid Devri’nde Osmanlılar, merkezî otoriteyi sağlamak için beylikler üzerinde tam hâkimiyet kurmuştur.
TÜRK DEVLETLERİNİN LİDERLİK MÜCADELESİ
• Türk hükümdarlarının, dünyadaki diğer devlet ve milletleri hâkimiyeti altına alarak yönetmesi fikrine “Türk Cihan Hâkimiyeti Mefkûresi” denmiştir. Türk tarihinde, devlet kurma ve yönetme yetkisinin ilahi olarak hükümdara verildiğine inanılmış ve buna kut inancı denmiştir
• 1336’da Maveraünnehir’de doğan Timur,Moğollar’ın Barulas Boyu’na mensuptur.Timur’un babası, Çağataylar’a bağlı Barulas Boyu’nun beyidir
• Timur’un sarayında Türkçe konuşulmuş, Türk âdet ve gelenekleri uygulanmıştır. Bu yüzden tarihçiler, Timur’u Türkleşmiş Moğol olarak niteler.
• Timur, Anadolu’ya gelmeden önce Karadeniz’in kuzeyine seferler düzenleyerek Altın Orda Devleti’nin parçalanmasına neden olmuştur.
• Altın Orda Devleti’nin yıkılmasıyla Rusların, güney ve doğuya yayılmasının önü açılmış ve zamanla Moskova Knezliği güçlenerek Rus Çarlığı hâline gelmiştir.
ANKARA SAVAŞI
Nedenleri :
• Timurun cihan hakimiyeti anlayışı
• Yıldırım ile Timur arasındaki mektuplaşmalar
• Timur’un ağır isteklerinin Yıldırım tarafından reddedilmesi
• Celayir Hükümdarı ile Karakoyunlu hükümdarının Timurdan kaçarak Osmanlıdan Timura karşı yardım istemesi
• Osmanlının kendisine sığınanları Timura vermemesi
• Anadolu beylerinin Timurdan Osmanlıya karşı yardım istemesi
• Timur’un Sivas’ı işgal etmesi
Sonuçları :
• Ankara yakınlarındaki Çubuk Ovasıʼnda iki ordu savaş düzeni aldı
• Yıldırım Bayezid’in ordusunda Kapıkulu askerlerinin yanında, Sırp kuvvetleri, Ulahlar ve ele geçirilen Anadolu beyliklerinin kuvvetleri ile az miktarda Tatar kuvveti bulunuyordu.
• Bu savaşta Timur adına fark yaratan unsur ise ordusunda eğitimli savaş fillerinin bulunmasıdır.
• Türkmen beyliklerinin askerleri savaş sırasında eski beylerinin Timur tarafında olduğunu görünce saf değiştirmiştir
• 28 Temmuz 1402’de Timur kazanmıştır.
• Yıldırım Bayezid esir düşmüş ve Akşehir’de vefat edene kadar esaret altında kalmıştır
• Anadolu Türk birliği bozulmuştur.
• Bizans İmparatorluğu bir müddet daha yaşama şansı buldu ve İstanbul’un Fethi’nin yarım asır gecikti
• Ayrıca Osmanlıların Balkanlarda yaptığı fetihler durdu
• Osmanlı Devleti’nin sınırları 1389’daki hâline geri dönmüştür.
• Yıldırım Bayezidʼin oğulları arasında başlayan taht kavgaları nedeniyle Osmanlı Devleti, Fetret Devri’ne girmiştir.
FETRET DEVRİ (1402-1413)
• Yıldırım Bayezid’in oğulları arasında taht kavgaları ile geçen belirsizlik dönemi “Fetret Devri” olarak adlandırılmıştır
• Yıldırım Bayezid’in dört oğlu arasında süren bu mücadeleyi Çelebi Mehmet 1413’te kazanmıştır.
• Fetret Devri’nde hükümdarlığı sekiz sene yedi ay kadar süren Şehzade Süleyman Çelebi; savaşlardaki üstün kabiliyeti, cömertliği ve ilim adamlarını himayesiyle meşhur olmuştur
• Timur, Yıldırım Bayezid’i mağlup ettikten sonra Anadolu’da güçlü bir Osmanlı Devleti bırakmak istemediği için bu beylere topraklarını geri vermiş ve beylikleri kendine bağlamıştır
NOT :Osmanlılar, bu savaştan sonra Oğuz şeceresinde önemli bir yere sahip olan Kayı Boyu’na mensup olduklarını her vesilede tekrar etmiş hatta silah ve paraların üzerine Kayı damgası vurmaya başlamıştır. Bundaki amaç, Ankara Savaşı sonrasında tekrar kurulan beylikler arasında Osmanlıların, Türklüklerini ve Timur’dan daha üstün olduklarını vurgulama ihtiyacı hissetmesidir
NOT: Fetret devrinde Avrupa devletlerinin yaşadığı siyasi ve ekonomik sorunlar ile Osmanlının uyguladığı iskan ve istimalet politikalarının etkisiyle balkanlarda toprak kaybedilmemiştir.
ŞEYH BEDREDDİN OLAYI
• Fetret Devri’nde Osmanlıyı zor duruma sokan gelişmelerden biridir
• Çelebi Mehmet tarafından kazaskerlikten alınmayı kabullenemeyen Şeyh Bedreddin, görünüşte dinî-tasavvufi,
gerçekte ise siyasi teşkilatlanmayı sağlamak üzere harekete geçerek yoğun bir propaganda faaliyetine girişmiştir
• Şeyh Bedreddin ve müritlerinden Börklüce Mustafa ile Torlak Kemal’in başarıları üzerine Çelebi Mehmet isyancılar üzerine büyük bir kuvvet göndermiştir
• Şeyh Bedreddin, 1420’de Serez’de idam edilmiştir.
• Osmanlı Devleti’nde çıkan ilk dini ve sosyal nitelikli isyandır
