Cevap:
ÖN ÇAPRAZ BAĞLAR NEDİR?
Diz eklemi; uyluk (femur), bacak (tibia) ve önde diz kapağı (patella) kemiklerinden oluşmaktadır. Diz eklemindeki kemikleri birbirine bağlayan farklı bağlar bulunmaktadır. Dizde kemikleri bir arada ve sabit tutmak için güçlü halatlar gibi 4 tane birincil bağ bulunmaktadır. Bunların yanında diz eklemi içinde ön ve arka bağlar “X” oluşturarak birbirlerinin içine geçerler. Diz içindeki bu çapraz bağlar dizin ileri geri hareketlerini kontrol eder.
Dizin ortasında çapraz olarak uzanan ön çapraz bağlar bacak kemiğinin femurun önünde kaymasını önleyerek dizde dönme stabilitesi sağlar.
ÖN ÇAPRAZ BAĞ YARALANMASI BELİRTİLERİ NELERDİR?
Aktivite sırasında diz içinden ses gelmesi ve uyuşma hissi
Şiddetli ağrı ve aktiviteye devam edememe
Dizde hızla yaşanan şişme
Hareket alanı kaybı
Kararsızlık hissi veya ağırlık taşıma ile "yol verme"
Yürürken rahatsızlık
Ön çapraz bağ yaralanmalarında menisküs yırtıkları da yaşanabilmektedir. Ağrı ile birlikte dizde kilitlenme de yaşanıyorsa menisküs yırtığından da şüphe edilmelidir.
Yaralanma sırasında dizde oluşan dönme, makaslama ve baskı kuvvetleri kıkırdak yüzey yaralanmalarına yol açabilmektedir.
Dizde yaşanan ağrı ve şişlik ön çapraz bağ yaralanmasının şiddetine göre birkaç gün için de geçebilmektedir. Diz hareketlerinde normalleşe ve yürürken ağrı hissi ortadan kalkabilir ancak spora tekrar başlamak istenildiğinde; koşamama, durma ve dönme hareketlerinde zorlanmalar yaşanmaktadır. Güvensizlik hissi ile birlikte dizde boşalma hissi yaşanmaktadır.
ÖN ÇAPRAZ BAĞ YARALANMALARINI NEDENLERİ NELERDİR?
Çapraz bağ ve ön çapraz bağ yaralanmaları genellikle spor yaralanmaları olarak bilinmektedir. Ani dönüş, durma veya yön değiştirmeler sonucu diz üzerinde oluşan stres çapraz bağ ve ön çapraz bağ yaralanmalarına neden olabilmektedir.
Aniden yavaşlama ve yön değiştirme
Sıçramalardan sonra dengesiz düşme
Aniden durmak
Dizin aniden dönmesi
Dize doğrudan darbe alınması
Futbol veya kayak gibi yapılan sporlarda uygun olmayan ayakkabı benzeri ekipmanların kullanılması
Daha çok futbol müsabakalarından aşina olunan ön çapraz bağ yaralanmaları, suni çim gibi uygun olmayan zeminlerde yapılan aktivitelerden de kaynaklanabilmektedir. Profesyonel futbolcuların zeminde kaymamak için kullandığı kramponların çim zemine saplanması sonrasında ani dönme hareketlerinde diz üzerinde oluşan baskı ön çapraz bağ yırtıkları yaşanabilmektedir.
Ön çapraz bağlar hasar gördüğünde doku kısmen veya tamamen yırtılabilmektedir. Hafif bir yaralanmada ön çapraz bağlar gerilmesine rağmen sağlam kalabilmektedir.
Yapılan araştırmalarda kadın sporcuların erkek sporculara göre daha fazla ön çapraz bağ yaralanması yaşadığı göstermektedir. Kadınlarda erkeklere göre daha fazla ön çapraz bağ yaralanmasının kesin nedeni bilinmemekle birlikte;
Fiziksel kondisyon
Kas kuvveti
Nöromüsküler kontrol farklılıkları
Pelvis ve alt ekstremite(bacak) hizasında farklılıklar
Ön çapraz bağın yerleştiği bölgenin anatomik yapısındaki farklılık
Bağlarda gevşeklik artışı
Östrojenin yarattığı etkiler olabilmektedir.
ÖN ÇAPRAZ BAĞ YARALANMALARI NASIL TEŞHİS EDİLİR?
Ön çapraz bağ yaralanmalarında doktor muayenesi önemli yer tutmaktadır. Spor yaralanmaları ve diz cerrahisi konusunda uzman ortopedi ve travmatoloji doktoru yaralı dizin tüm yapılarını kontrol ederek yaralanmamış dizle karşılaştıracaktır. Dizde çok ağrı yaşandığı durumlarda ilk muayene yeterli muayene yapılamayabilir. Aancak gelişen görüntüleme yöntemleri ve giderek yaygınlaşan 3 Tesla manyetik resonans görüntüleme yöntemleri yardımı ile yaralanma sonrası oluşan değişiklikler hemen tespit edilebilmekte, özellikle eşlik eden menisküs ve kıkırdak lezyonlarına kolayca tanı konabilmektedir..
Doktor muayene sırasında hareket kabiliyetini ve eklemin genel fonksiyonunu değerlendirmek için; Lachman testi, ön çekmece testi, pivot-shift testi gibi dizi çeşitli pozisyonlara getirerek kontrol etmektedir.
ÖN ÇAPRAZ BAĞ YIRTIKLARI TEŞHİSİNDE GÖRÜNTÜLEME YÖNTEMLERİ
Spor yaralanmaları ve diz cerrahi konusunda uzman bir ortopedi ve travmatoloji uzmanı fiziki muayene ile ön çapraz bağ yırtıklarına teşhis koyabilmektedir. Bununla birlikte benzer belirtilerle ortaya çıkan diz rahatsızlıklarını eleyebilmek için görüntüleme yöntemlerinden faydalanılabilir.
Ön çapraz bağ yırtıkları ile birlikte menisküs yırtıklarını, kıkırdak yaralanmaları ve dizin diğer bağlarında da yaralanma görülme ihtimali bulunmaktadır. Özellikle ağrı ve diz hareketlerinde kilitlenme varsa görüntüleme yöntemlerine başvurmak gerekir.
Röntgen: Bağ dokuları ve menisküs röntgen ile görüntülenmemektedir. Ancak kemikte kırık, çatlak veya farklı diz rahatsızlıklarının elenmesi bakımından röntgen çekilmesi önemlidir.
Manyetik Rezonans (MR): Hem sert hem de yumuşak dokunun görüntüleri MR ile elde edilmektedir.
Artroskopi: Dizin içini incelemek için artroskop olarak bilinen bir alet kullanabilir. Hafif ve küçük bir kamera da içeren artroskop dize küçük bir kesi ile yerleştirilir ve dizin içi büyütülmüş olarak ekrana yansıtır. Ancak tanı amaçlı kullanımı görüntüleme yöntemlerindeki gelişim nedeni ile ortadan kalkmıştır.
ÖN ÇAPRAZ BAĞ YARALANMASININ TEDAVİSİ
Tedavide takip edilecek yol ön çapraz bağlarda yaşanan yaralanmanın seviyesine bağlıdır. Spora devam edecek aktif kişilerde ve özellikle genç yaştaki hastalarda ön çapraz bağ yırtığının tedavi seçeneğinin cerrahi olduğu unutulmamalıdır. Ön çapraz bağ yaralanması hastanın günlük hayatında önemli şikayetlere yol açmıyorsa ve kişi spordan uzak durmaya karar vermişse cerrahinin dışında tedavilere başvurulabilir.
Ön çapraz bağ yaralanması ameliyatsız tedavi
Dinlenme: Ön çapraz bağ yaralanmalarında dizi dinlendirmek ağrı ve şişliğe iyi gelmektedir.
Buz tedavisi: Günde birkaç kez, 20-25 dakikayı geçmeyecek şekilde uygulanan buz terapisi olumlu sonuçlar verebilmektedir.
Bandaj: Şişlik ve ağrılar için diz uygun bir bandaj ile sarılabilir.
Yükseklik: Dinlenme esnasında şişliği azaltmak için bacak yastık koyularak kalp seviyesinin üzerine kaldırılabilir.
Fizik Tedavi: Dizdeki şişlik ve ağrıların azalmasıyla fizik tedavi başlanabilir. Özel egzersizlerle dize fonksiyon kazandırılırken dizi destekleyen kaslar güçlendirilir. Ön çapraz bağ yaralanması yaşamasına rağmen aktif spor yapmayan kişiler ile ameliyatı önlemek veya geciktirmek isteyen hastalar fizik tedaviyle;
Ağrı ve şişlik azaltılabilir.
Eklem hareket açıklığını normalleştirilir.
Diz ve dizi destekleyen kaslar güçlendirilir
Çeviklik ve denge geliştirilir
Yeniden yaralanma ihtimali en aza indirilebilir.
Ön çapraz bağ yaralanması cerrahi tedavisi
Aktif yaşam süren, spor yapan ve genç hastalarda ön çapraz bağ yaralanmalarının tedavisi cerrahidir. Ortopedi ve Travmatoloji uzmanı cerrahi seçeneği gündeme getirmeden önce;
Yaşınızı
Aktif spor yapan hastaların spora devam edip etmeyeceği
Birden fazla bağ yaralanması ve ön çapraz bağ ile birlikte menisküs yaralanması varlığı
Muayene sırasında dizdeki gevşeklik
Ön çapraz bağ yaralanmasının günlük yaşam üzerindeki etkisi araştırılmalıdır.
Ön çapraz bağ artroskopik cerrahisi
Ön çapraz bağ yaralanmaları artroskopik(kapalı) cerrahi yöntemi ile yapılmaktadır. Artroskopik cerrahide; yaklaşık 1 santimetre boyutunda bir kesiden küçük bir kamera diz bölgesine yerleştirilir. Bir veya daha fazla küçük kesi kullanarak, cerrah yırtılan ön çapraz bağı farklı tendon veya bağ kullanarak yeniden oluşturur.
Artroskopik ameliyatın temel amacı; oluşabilecek diz dönmelerinin önüne geçmek, dizde yaşanan boşluk ve güvensizlik hissini ortadan kaldırmak, hastanın aktif spor hayatında güvenli kullanabileceği bir diz elde etmektir.
Yırtılan ön çapraz bağların tekrar dikilmesi çok nadir yapılabilmektedir. Saçaklanarak yırtılan ön çapraz bağ hastanın vücudundan veya kadavradan başka bir tendon veya bağ kullanarak yeniden yapılandırılır. Ameliyatla kullanılan bu yapılara greft denmektedir.
Greftler çeşitli kaynaklardan elde edilebilir.
Uyluk kemiğinin arkasındaki hamstring tendonları yaygın bir greft kaynağıdır günümüzde en sık uygulanan tekniktir
Diz kapağı tendonu kullanılarak yapılan tamirler ( Patellar tendon) ameliyat sırasında ve sonrasında yarattığı sorunlar nedeni ile yaygın uygulama alanını kaybetmiştir.
Bazen dizkapağından uyluğa bağlayan kuadriceps tendonu kullanılır.
Kadavra grefti (allogreft) de ön çapraz bağ yırtıklarının ameliyatlarında kullanılabilir bu tekrarlayan veya çoklu bağ yaralanmalarında tercih edilmesi gereken yöntemdir.
Tüm greft kaynaklarının avantaj ve dezavantajları vardır. Artroskopi ameliyatında hangi greftin kullanılacağına konusunda uzman ortopedi ve travmatoloji doktoru rahatlıkla karar verebilir.
Ön çapraz bağ yırtıklarında kişinin kendi dokularının kullanılması kadavradan alınan greftlere göre daha olumlu sonuçlar vermektedir. Hastanın kendi dokularının kullanılmasında uyum sorunları ve hastalık taşınması riskleri yoktur, ancak bu dokular sayı ve boyut olarak sınırlıdır. Buna karşın kadavradan kullanılan greftlerde boyut ve sayı sınırlaması yoktur. Özellikle birden fazla bağın yaralandığı durumlarda kadavradan alının bağ ve tendonlar tercih edilmektedir. Çok düşük de olsa hastalık taşınması riski, nadir de olsa vücuda uyum sorunları ve pahalı olmaları kadavradan kullanılan greftlerin dezavantajlarıdır.
ÖN ÇAPRAZ BAĞ YARALANMALARI HAKKINDA SIK SORULAN SORULAR
Hangi Sporlarda Ön Çapraz Bağ Yaralanma Riski Daha Fazladır?
Ön çapraz bağ yaralanmaları sadece temas yaşanan sporlarda yaşanmamaktadır.
Futbol
Basketbol
Tenis
Voleybol
Kayak
Jimnastik
Dans
Ön çapraz bağ yaralanması yaşayan sporcular daha önceki seviyelerine dönebilmek için cerrahi operasyonlarla karşı karşıya kalabilmektedir. Ön çapraz bağ yaralanmaları birçok başarılı sporcunun kariyerini sonlandırabilmektedir.
Ön Çapraz Bağ Yaralanmalarında Hangi Doktora Gidilmelidir?
Daha çok aktif spor yapan kişilerde görülen ön çapraz bağ yırtıkları her yaşta yaşanabilmektedir. Ön çapraz bağ yaralanmalarında Ortopedi ve Travmatoloji uzmanına başvurulmalıdır. Ön çapraz bağ yırtıklarının tedavisinde cerrahi yöntemler kullanılabilmektedir. Aktif hayata ve spora devam edecek kişilerin özellikle spor yaralanmaları ve diz cerrahisi konusunda uzmanlaşmış Ortopedi ve Travmatoloji uzmanlarını tercih etmesi gerekmektedir.
Çocuklarda Ön Çapraz Bağ Yaralanmalarında Ameliyat Yapılmalı mıdır?
Ön çapraz bağ yırtıklarında rekonstrüksiyon ameliyatı, genç, aktif insanlar için standart tedavidir. Ancak çocuklarda ameliyat kararı almadan önce detaylı bir değerlendirme önemlidir. Önceki yıllarda çocuklarda yaşanan ön çapraz bağ yaralanmalarında ameliyat son çare olarak değerlendirilmekteydi. Ön çapraz bağ yaralanmalarında gerçekleştirilen ameliyatlarda, çocukların büyüme kıkırdaklarının zarar görme ihtimali bacakta kısalık veya açısal bozukluklar gelişme riski yaratabilmekteydi.
Ancak çocuklarda tedavi edilmeyen ön çapraz bağ yaralanmalarının ciddi kıkırdak hasarları ve menisküs yaralanmalarına yol açtığının görülmesi üzerine cerrahi tedavi ön plana çıkmaktadır. Çocuklarda gerçekleştirilen ön çapraz bağ yırtıklarının cerrahi tedavisinde deneyimli ortopedi ve travmatoloji doktorunun büyüme kıkırdaklarına zarar vermeden ameliyatı gerçekleştirmesi önemlidir.
Deneyimsiz ellerde gerçekleştirilen ön çapraz bağ ameliyatı çocuklarda büyüme plakasının kapanmasına ve ileride hizalama deformitelerinin yaşanmasına yol açabilmektedir.
Ön Çapraz Bağ Ameliyatlarından Sonra Fizik Tedavi Gerekli midir?
Ön çapraz bağ ameliyatlarından sonra en önemli ama çok sık ihmal edilen konularan birisi rehabilitasyon dönemidir. Ameliyat sonrası iyi bir rehabilitasyon dönemi hem ameliyat başarısını artırmakta hem de spora daha çabuk bir dönüş sağlamaktadır. Deneyim bir ortopedi ve travmatoloji doktoru veya spor fizyoterapisti rehberliğinde gerçekleştirilecek fizik tedavi süreci; diz hareketini, kuvveti, gücü ve dayanıklılığı sağlamaktadır.
Ayrıca, belirli spor veya fonksiyonel ihtiyaçların için kişiselleştirilmiş denge veya çeviklik gibi eğitimler de olumlu sonuçlar vermektedir.
Ön Çapraz Bağ Ameliyatlarının Riski Var mıdır?
Deneyimle ortopedi ve travmatoloji doktorlarının gerçekleştirdiği ön çapraz bağ Artroskopi ameliyatlarında başarı oranı oldukça yüksektir. Ön çapraz bağ ameliyatlarında yaşanan başarısızların en önemli sebebi cerrahi sırasında yapılan teknik hatalardır. Uygun olmayan rehabilitasyon dönemi de başarısız sonuçlara neden olabilmektedir. Ön çapraş bağ ameliyatlarının riskleri;
Enfeksiyon,
Kalıcı ağrı,
Diz sertliği
Yaralanmadan önceki aktivite seviyene dönme zorluğu olarak sıralanabilir.
Ön Çapraz Bağ Ameliyatı Acil Bir Ameliyat mıdır?
Ön çapraz bağ yaralanmasıyla birlikte menisküs yırtığı veya dizde farklı sorunlar yaşanmamışsa ameliyat acil değildir. Ameliyattan önce rehabilitasyon dönemi iyi geçirilmelidir. Ameliyatın zamanlaması diz cerrahisinde uzman ortopedi ve travmatoloji doktoru tarafından belirlenmelidir. Geciktirilen ön çapraz bağ ameliyatları menisküs ve kıkırdak zedelenmelerine zemin hazırlayabilir.
Artroskopik Ön Çapraz Ameliyatları Kaç Saat Sürmektedir?
Ön çapraz bağ ameliyatları yırtığın büyüklüğü ile beraberinde menisküs veya dizde farklı bir problem oluşup oluşmamasına göre farklılık göstermektedir. Tek demet ön çapraz bağ ameliyatı yaklaşık olarak 40 dakika ile 1 saat arasında sürmektedir.
Ön Çapraz Bağ Yaralanmalarının Bitkisel Tedavisi Var mıdır?
Ön çapraz bağ yırtıklarının tedavisinde bitkisel yöntemlerin yeri bulunmamaktadır. Tüketilecek besinlerin ön çapraz bağlarda yaralanmanın önüne geçmesi veya yaralanma gerçekleştiği zaman tedavi etme özelliği bulunmamaktadır.
Ön Çapraz Bağ Yırtığı Tedavi Edilmezse Nelere Yol Açabilir?
Tedavi edilmeyen ön çapraz bağ yırtıkları dizde geri dönüşü mümkün olmayan hasarlara neden olabilir. Menisküs ve diz eklem kıkırdağının anormal yük altında kalması kireçlenmelere zemin hazırlamaktadır. Ayrıca dizdeki diğer bağlar da zamanla zedelenmektedir.
Ön çapraz bağ ameliyatından sonra koltuk değneği kullanılır mı?
Artroskopik ön çapraz bağ ameliyatlarının ertesi günü hasta koltuk değneği desteği ile ayağa kaldırılır. Ameliyatın ertesi günü dizde germe ve bükme egzersizlerine başlanmalıdır. Dizde yeterli güç sağlanana kadar yaklaşık 3-4 hafta koltuk değneği kullanılabilir bu gereksinim hastaya, yaralanmanın özelliğine ve eşlik eden lezyonların varlığına göre süre olarak değişebilir. Yan bağlarda bir yaralanma olmadığı durumlarda ön çapraz bağ ameliyatlarından sonra dizlik kullanılmasına ve alçıya gerek yoktur.
Ön Çapraz Bağ Yaralanmasından Sonra Ne zaman Spora Dönülebilir?
Profesyonel sporcular ön çapraz bağ ameliyatlarından sonra spora dönmekte zorlanabilmektedir. Genel olarak sporcuların güvenli spora dönmeleri 8 ay veya daha uzun sürebilmektedir. Ortopedi ve Travmatoloji doktoru veya fizyoterapist, dizin stabilitesini, gücünü ve fonksiyonunu çeşitli aralıklarla spor aktivitelerine dönmeye hazır olduğunu ölçmek için testler uygular.
Ön çapraz bağ yaralanması yaşayan bir sporcunun üst düzey aktiviteye tekrar dönüş yapmadan performans testlerinden yararlanılması önemlidir. Hazır olmadan tekrar üst düzey aktiviteye geçilmesi daha ciddi sorunlara zemin hazırlayabilmektedir.
Spora başlamadan önce;
Dizde şişlik olmamalı
Ağrı yaşanmamalı
Gerçekleştirilen kas ve kuvvet testlerinde yaralı dizin yeterli güce ulaştığından emin olunmalı
Sürat ve çeviklik yeterli seviyede olmalıdır.
Ön Çapraz Bağ Yaralanması Yaşanmaması İçin Nelere Dikkat Edilmelidir?
Yapılan spora göre uygun egzersizlerin yapılması ön çapraz bağ yaralanmalarının önüne geçebilmektedir. Bacak, kalça, pelvis, alt karın bölgesi kaslarını güçlendirici egzersizler yaralanmalara karşı faydalı olabilmektedir. Dönme, ani duruş, sıçrama ve yere düşme konusunda teknik eğitimler de ön çapraz bağ yaralanmalarına karşı etkili eğitimlerdir.
Dizlik takmanın ön çapraz bağ yaralanmalarını önlediği veya ameliyat sonrası tekrarlayan yaralanma riskini azalttığı bilimsel olarak kanıtlanmamıştır.
PRP ve Kök Hücre Uygulamalarının Tedavide Yeri Var Mıdır?
Kanıta dayalı bilimsel veriler ışığında günümüz bilgi ve teknolojisi ile kanıtlanmış yeri ve faydası yoktur.
