Açıklama:
Selçuklu İkta Sistemi‘nden de oldukça etkilendiğini söyleyebiliriz.
Üç ayrı kıtada geniş bir coğrafyada hüküm sürmüş olan Osmanlı topraklarında tek tip bir toprak uygulaması da mümkün değildi.
Genellikle fetih yoluyla ele geçirmiş olan geniş topraklarda, geçmişten beri uygulanan örf ve adetler, hukuki ve fiili durumlar da göz önüne alınarak, her bölgenin kendi özelliğine göre şekillenen istikrarlı bir yapı oluşturulmaya çalışılmıştır.
Osmanlı’da toprak devletin malıydı. Kullanma hakkı halka ait olup, yine üretilen malın sahibi halktı.
Devlet topraklarının genel adı Miri Arazi (Hazine Arazisi) idi. Miri araziler ekip, biçmek için şahıslara verilen arazilerdir.
Osmanlı Devleti’nde toprak sistemi kullanılış ve veriliş amaçlarına göre çeşitli isimler almıştır. Bu toprakların özelliklerine değinmeden önce Osmanlı Toprak Sistemi’ne tablo halinde göz atalım:
OSMANLI’DA TOPRAK YÖNETİMİ
MÜLK ARAZİ
Öşri
Haraci
MİRİ ARAZİ
Paşmaklık
Mukataa
Malikane
Yurtluk
Ocaklık
Metruk
Arpalık
Malikane
Havas-ı Hümayun
Mevat
Dirlik
✔️ Has
✔️ Zeamet
✔️ Tımar
VAKIF ARAZİ
Kamu yararı için ayrılan topraklardır.
Gizle
1 Mülk Araziler:
2 Miri Araziler:
3 Dirlik:
4 Vakıf Araziler:
Mülk Araziler:
Mülk arazileri şahısların özel mülkü olan arazilerdir.
Bu araziler alınıp satılabilir ve miras olarak bırakılabilirler.
Mülk arazileri ikiye ayrılır;
Öşri Arazi:
Müslüman halka ait olan topraklardır.
Bu toprakların gelirinden % 10 “Öşür vergisi” ödenirdi.
Toprak sahiplerinden arazi vergisi olarak ise “Çift Resmi” alınırdı.
Haraci Arazi:
Gayrimüslümlere ait olan topraklardır.
Bu toprakların gelirinden % 15 – % 20 arası “Haraç vergisi” ödenirdi.
Toprak sahiplerinden arazi vergisi olarak ise “İspenç” alınırdı.
Miri Araziler:
Mülkiyeti devlete ait olan arazilerdir.
Miri arazinin bölümleri şunlardır:
Paşmaklık:
Geliri padişahın annesi, kızları ve kız kardeşleri gibi saray kadınlarına ayrılan arazilerdir.
Mukataa:
Geliri doğrudan merkez hazinesine giden arazilerdir. İltizam sistemi uygulanan topraklardır.
Yurtluk:
Geliri sınırlarda oturanlara ayrılan topraklardır.
Ocaklık:
Geliri tersane giderleri ve kale muhafızlarına ayrılan topraklardır.
Metruk:
Halkın; otlak,yayla,mera gibi ortak kullandığı topraklardır.
Bununla birlikte yollar, meydanlar, namazgâhlar, mesireler, pazarlar, panayırlar, baltalıklar ve harmanlar da bu gruba girerdi.
Arpalık:
Saray adamları ve ilmiye sınıfından bazı yüksek rütbeli kişilere maaşlarına ek olarak verilen topraklardır. Bu kişiler, emekli maaşı olarak ölünceye kadar bu arazilerin gelirlerini alırlardı.
Malikane:
Osmanlı Devleti’nin; fetihleri kolaylaştırmak ve teşvik etmek amacıyla seferlere katılan önemli komutanlara, dervişlere ve ahilere fethettikleri ülkede verilen topraklardır.
Havas-ı Hümayun:
Hükümdara ait olan ve geliri hazineye bırakılan topraklardır.
Mevat:
Çöl, bataklık, çıplak dağlar gibi ölü topraklardır.
Dirlik:
Geliri devlet memurları ve savaşta yararlılık gösteren komutanlara ayrılan topraklardır. 3 bölüme ayrılır:
Has:
✔️ Senelik geliri 100.000 akçeden fazla olan topraklardır.
✔️ Geliri padişah , divan üyeleri, sancak beyleri ve beylerbeylerine ayrılır.
✔️ Has sahibi gelirinin her 5000 akçesi için bir “Cebelü (atlı asker)” beslemek zorundadır.
Zeamet:
✔️ Senelik geliri 20.000 ile 100.000 akçe arasında olan topraklardır.
✔️ Geliri genellikle orta dereceli subaşı, kadı gibi devlet memurlarına ayrılır.
✔️ Zeamet sahibi dirliğinin her 5000 akçesi için sefere bir “Cebelü” gönderir.
Tımar:
✔️ Senelik geliri 20.000 akçeye kadar olan topraklardır.
✔️ Geliri savaşlarda yararlılık gösteren askerlere ayrılır.
✔️ Tımar sahibine Tımarlı Sipahi denir.
✔️ Tımar çeşitleri şunlardır:
Eşkinci (Kılıç) Tımarı: Savaşta yararlılık gösterenlere verilir.
Hizmet Tımarı: Saraydaki hizmetlilere verilir.
Müstahfız Tımarı: Cami imamları, hatip ve medrese hocalarına verilir.
✔️ Tımarlı Sipahi bunun dışındaki her 3000 akçesi için Cebelü yetiştirmek zorundadır.
Dirlik Sistemi’nin faydaları ise şunlardır:
Tarımsal üretiminin artması ve üretimde süreklilik sağlanması.
Vergilerin kolayca toplanması.
Devlet memurlarının maaşlarının ödenmesi.
Devlete yük olmadan güçlü bir ordunun yetişmesini sağlanması.(Tımarlı Sipahiler)
Kırsal bölgede güvenliğin sağlanması.
SINAV NOTU
Devlet, toprağı bir yıl ekmeyenden Çiftbozan vergisi alırdı.
Üç yıl üst üste ekip, biçmeyenden ise toprağı geri alırdı.
Bu uygulamadaki temel amaç; üretimin sürekliliğini sağlamaktır.
Tımar ve Zeamet Sistemi II. Mahmut zamanında kaldırılmıştır.
Vakıf Araziler:
Geliri hayır, din, eğitim kurumlarına ve sosyal hizmetlere ayrılan arazilerdir. (Cami, medrese, hastane, imarethane, bedesten, kervansaray…).
Bu araziler alınıp satılamaz ve devlet bu arazilere el koyamaz.
