TOPRAK:
➤Toprak,yer kabuğunu oluşturan kayaçların ayrışmasıyla oluşan,içinde çeşitli inorganik ve organik maddeler,canlı organizmalar hava ve su bulunduran yüzeysel örneklerdir.
Fiziksel(Mekanik)Ayrışma:Yer kabuğunu oluşturan kayaçların çeşitli nedenlerle daha küçük parçalara ayrılması ve ufalanmasıdır.Bu ayrışmanın temel sebebi günlük sıcaklık farklarıdır.
➤Fiziksel ayrışma;nem oranının az olduğu çöller,yüksek kesimler ve karasal iklim bölgelerinde daha fazla görülür.
Kimyasal Çözünme:Kayaçları oluşturan minerallerin suyun etkisiyle çözünmesi şeklinde gerçekleşir.Kimyasal çözünmede su ile birlikte sıcaklıkta önemli bir etkendir.
➤Sıcaklık ve nemin fazla olduğu Ekvatoral,Savan,Akdeniz ve okyanusal iklimde görülür.
Biyolojik Ayrışma:Canlıların çeşitli yollardan kayaçları parçalaması ile meydana gelir.Bitki köklerinin gelişmesiyle kayaçlara ait yarık ve çatlaklar genişler ve toprak oluşumu başlar.
Toprak Oluşumunu Etkileyen Faktörler:
•İklim
•Zaman
•Ana Kaya
•Yeryüzü Şekilleri
•Biyotik Faktörler
İklim:İklim,toprağın oluşumunu etkileyen en önemli faktördür.
➤Yağışın fazla olduğu nemli iklim bölgelerinde kimyasal ayrışmanın şiddetine bağlı olarak toprak oluşumu hızlıdır.
➤Kurak ve yarı kurak iklimlerde kimyasal çözülmenin az olması nedeniyle toprak oluşumu yavaş gerçekleşir.
Zaman:Toprağın oluşabilmesi için ana kayanın çözünmesi,çözünen malzeme üzerine bitki örtüsü ve canlıların yerleşmesi,yerleşen bu unsurların ayrışarak humus'a dönüşmesi veya toprağa karışması gibi uzun bir zamana ihtiyaç vardır.
Ana Kaya:Toprağın rengi,gözenek ve mineral yapısı ana kayanın özelliğine göre farklılık gösterir.Kayaçların özellikleri ve ayrışmaya karşı dirençleri toprağın oluşum hızını ve türünü etkiler.
Örneğin;koyu renkli ve sert bir magmatik kayaç olan bazalt üzerine koyu renkli ve besin maddesi yönünden zengin topraklar oluşurken kalker üzerinde ise kireç yönünden zengin topraklar oluşur.
Yeryüzü şekilleri:Eğimin fazla olduğu yerlerde ayrışan malzemenin dış kuvvetler tarafından taşınması daha kolay olduğu için toprak ince bir yapıya sahiptir.Eğimin az olduğu yerlerde ise toprak daha kalın bir yapıdadır.
Biyotik Faktörler:Bitkilerin dal,yaprak,meyve ve kabuk gibi kısımlarının toprağa karışması ile topraktaki organik madde miktarı artar.Ayrıca bitki kökleri ana kayanın ayrıştırılmasını sağlar.
➤Solucan,köstebek,tavşan ve fare gibi hayvanlar toprağın havalandırılması,karıştırılması ve su akışının düzenlenmesi gibi faaliyetlerle toprak oluşumuna katkı sağlar.
Toprak Çeşitleri:Çeşitli faktörlerin etkisiyle oluşan topraklar;horizon yapısı,kalınlığı ve organik madde miktarı bakımından farklı özellikler gösterebilir.Topraklar;oluşumlarını etkileyen iklim,bitki örtüsü,yeryüzü şekilleri,ana kaya gibi faktörler dikkate alınarak zonal,intrazonal ve azonal olmak üzere üçe ayrılır.
Toprak Çeşitleri:
Zonal Topraklar:
a)Laterit Topraklar
b)Kırmızı Akdeniz Toprakları
c)Kahverengi ve Kestane Renkli Bozkır Toprakları
d)Podzol Topraklar
e)Çernozyom Topraklar
f)Çöl Toprakları
g)Tundra Toprakları
İntrazonal Topraklar:
a)Halomorfik Topraklar
b)Hidromorfik Topraklar
c)Kalsiyum Topraklar
1.c)Vertisoller
2.c)Rendzinalar
Azonal Topraklar:
a)Alüvyal Topraklar
b)Kalüvyal Topraklar
c)Litosoller
d)Regosoller
e)Lösler
f)Morenler
1)Zonal Topraklar:Bir bölgede etkili olan iklim ve bitki örtüsü şartlarına göre düz veya hafif eğimli yamaçlarda ana kayanın ayrışması sonucu oluşan topraklardır.Bütün horizonların bulunduğu bu toprakların dağılışı yeryüzündeki iklim ve bitki örtüsünün dağılışıyla genel olarak uyumludur.
a)Laterit Topraklar:Sıcaklık ve nemin yüksek olduğu ekvator çevresinde görülür.Kimyasal ayrışmanın fazla olmasından dolayı toprağın oluşumu daha kısa sürede gerçekleşirken kalınlığı artmaktadır.Demir oksit bakımından zengin olanl lateritler kızıl renktedir.
➤Bu topraklar yoğun bitki örtüsüne sahip olmasına rağmen aşırı yıkanma ve canlıların humusu tüketmesi nedeniyle organik madde bakımından fakirdir.Bu durum tarımsal verimin düşmesine yol açar.
b)Kırmızı Akdeniz Toprakları(Terra Rossa Toprakları):Akdeniz iklim bölgesinde kızılçam ağaçları ve maki bitki örtüsü altında özellikle de kalkerler üzerinde oluşur.Bileşiminde çok miktarda demir oksit bulunduğundan kırmızı renkli topraklardır.
➤Organik madde miktarının az olduğu bu topraklar genellikle kalker üzerinde geliştiği için kireç yönünden zengindir.
Kahverengi Orman Toprakları:Orta kuşağın nemli iklim bölgelerinde yaprağını döken ağaçlardan meydana gelen ormanların zemininde oluşur.Organik madde bakımından oldukça zengin ve koyu renklidir.Kireç oranı düşük olan bu topraklar tarım açısından oldukça elverişlidir.
Kahverengi ve Kestane Rengi Bozkır Toprakları:Yağış miktarının azaldığı orta kuşak karalarının iç kesimlerindeki bozkırlarda oluşur ve organik madde bakımından fakirdir.Yıllık yağış miktarının 400 mm'nin altına düştüğü alanlarda kahverengi bozkır toprakları,üzerine çıktığı alanlarda ise kestane rengi bozkır toprakları oluşur.Yağış az olduğundan kireç oranı fazladır.
Podzol Topraklar:Nemli ve soğuk ortamlarda iğne yapraklı ormanların altında oluşur.A horizonu şiddetli yıkanmadan dolayı boz renktedir.Kanada ve Sibirya'da geniş yer kaplar.
Çernozyom (Kara)Topraklar:Orta kuşağın yarı nemli alanlarında uzun boylu çayırlar altında oluşur.Sıcaklığının düşük olması,zengin çayır örtüsünün yavaş yavaş parçalanmasına neden olmakta bu durumda toprağın organik madde yönünden zenginleşmesini sağlamaktadır.
➤İklim bölgelerinin soğuk olması bu topraklardan tarımdan çok hayvancılık faaliyetlerinde yararlanmasına neden olmuştur.
➤Türkiye'de Erzurum ve Kars'ta görülür.
Çöl Toprakları:Yıllık yaş miktarının az ve bitki örtüsünün çok cılız olduğu çöl ikliminde görülür.Bu toprakların en önemli özelliği yağış yetersizliğinden dolayı yıkanmanın az,şiddetli buharlaşmadan dolayı tuz ve kirecin fazla olmasıdır.
Tundra Toprakları:Özellikle Kuzey Yarım Kürede tundra ikliminin etkili olduğu alanlarda görülür.Kışın düşük sıcaklıktan dolayı donan,yazın da çözünerek bataklık halini alan bu toprakların tarımsal açıdan önemi çok azdır.
2)İntrazonal Topraklar:Oluşumunda yeryüzü şekilleri ve ana kaya gibi faktörlerin etkisinin daha belirgin olduğu topraklardır.Ana materyalin fiziksel ve kimyasal özellikleri bu topraklar üzerinde daha etkilidir.Bütün horizonların tam olarak gelişemediği intrazona topraklarda genellikle A ve C horizonların daha fazla geliştiği görülmektedir.
Halomorfik Topraklar:Havza tabanlarında suda çözülmüş halde bulunan çeşitli tuz ve karbonatların suyun buharlaşması sonucu toprağın yüzeyinde veya derinliklerinde birikmesi ile oluşur.
➤Kurak-yarı kurak iklim bölgelerinde görülen ve sadece tuzcul bitkilerin yetiştiği bu çorak topraklar tarım için elverişli değildir.
Hidromorfik Topraklar:Taban su seviyesinin yüksek,drenajında kötü oldu sazlık ve bataklık alanlarda oluşur.Tarıma elverişli olmayan bu topraklar,devamlı veya uzun süre su altında olduğundan suyu seven saz,ot ve kamışlarla kaplıdır.
Kalsimorfik Topraklar:Kalsimorfik topraklar killi veya kireçli olup yumuşak kireç taşı ve killi kireç taşları üzerinde oluşur.Bu topraklar vertisoller ve rendzinalar olmak üzere ikiye ayrılır.
Vertisoller:Özellikle eski göl tabanlarındaki kili ana kaya üzerinde oluşur.Döne Topraklar adı da verilir.
Rendzinalar:Özellikle koyu renkte olup alt kısımları kireç yönünden zengin olan bu topraklar,yumuşak kireç taşları üzerinde oluşur.
3)Azonal Topraklar:Dış kuvvetlerin aşındırıcı etkisi sonucu taşınarak biriktirilen malzemenin ayrışması ile oluşan topraklardır.Düzenli horizon yapısına sahip olmayan bu topraklar genellikle mineral yönünden zengindir.
Alüvyal Topraklar:Akarsuların taşıdığı malzemenin (olüvyal) delta veya dağ içi ovaları gibi eğimin az olduğu alanlarda birikmesi ile oluşur.Oldukça kalın ve geçirgen olan bu topraklar akarsuyun geçtiği yerlerde ana kayadan etkilenir.
➤Alüvyonlar besin maddesi yönünden zengin ve tarım için oldukça elverişlidir.
Regosal Topraklar:Volkanlardan çıkan kum boyutundaki malzeme ile akarsuların oluşturduğu kum depoları üzerinde oluşur.
Lös Toprakları:Rüzgarın taşıyıp belirli alanlarda biriktirdiği topraklardır.Bu topraklar ince unsurlu ve gevşek yapılıdır.
Moren Toprakları:Moren toprakları buzulların taşıyıp biriktirdiği topraklardır.Bu topraklara yüksek enlemlerde ve buzulların etkili olduğu dağlarda rastlanır.
#OptiSınav
#Lavinia