MAYOZ:
Mayozla İlgili Kavramlar:
•Zigot:Sperm tarafından döllenmiş yumurtaya denir.
•Döllenme:Haploit üreme hücrelerinin kalıtsal içeriğinin birleşmesine denir.
•Gamet:Mayoz sonucu oluşan ve döllenme için farklılaşan üreme hücrelerine denir.
•Gametogenez:Gametlerin mayozda meydana getirilmesi olayına denir.
•Tetrat:Homolog kromozomlar yan yana gelerek 4 kromatitten oluşan bir yapı meydana getirir.Bu yapıya tetrat denir.
•Sinapsis:Homolog kromozomlar yan yana gelip fiziksel olarak birbirlerine geçici şekilde bağlanır.Buna sinapsis denir.
•Kiyazma:Homolog kromozomların kardeş olmayan kromatitleri çapraz olarak üst üste gelir.Bu şekilde temas ettikleri bölgelere kiyazma denir.
•Crossing-over:Sinapsis yaparak tetratları oluşturan homolog kromozomların kardeş olmayan kromatitleri arasındaki gen alışverişidir.
Mayozun Genel Özellikleri:
•Eşeyli üreyen 2n kromozomlu canlılarda gamet oluşumunu sağlar.(üreme ana hücrelerinde)
•Sonuçta 4 yeni hücre oluşur.Birbirlerinden ve ortasal hücrelerden kalıtsal olarak farklıdır.
•Kalıtsal çeşitlilik (varyasyon) görülür.
•Oluşan hücreler üremeyi sağlar.
•Oluşan hücrelerin kromozom sayısı yarıya iner.Ata hücrenin yarısı kadardır.Çekirdek ve sitoplazma bölünmesi iki defa görülür.
•Oluşan hücreler tekrar mayoz geçiremez.
•Birbirini takip eden iki evrede gerçekleşir.Bunlar Mayoz 1 ve Mayoz 2'dir.
•Mayoz 1'de kromozom sayısı yarıya iner.Mayoz 2'de kromozom sayısı değişmez.
•Mayoz 1'de homolog kromozomlar ayrılır.Mayoz 2'de kardeş kromatitler ayrılır.
➤Eşey ana hücreleri mayoza başlamadan önce mitozda olduğu gibi bir interfaz geçirir.ATP ve protein sentezi gibi metabolik olaylar hızlanır. DNA kendini eşler.Sayısını iki katına çıkarır. Eğer hayvan hücresi ise sentrozomlar eşlenir.
Mayozun Evreleri:
Mayoz 1:
Profaz 1:
•Çekirdek zarı erir,çekirdekçik kaybolur.
•Kromatin iplikler kısalıp kalınlaşarak kromozom halini alır.
•Varsa sentrozomlar kutuplara doğru çekilir.İğ iplikleri oluşur.
•Sinapsis,tetrat,kiyazma ve krossing-over olayları görülür.
•Crossing-over ile kromozom sayısı ve gen sayısı değişmez.Kromozomların yapısı değişir.
•Genler arası mesafe arttıkça crossing-over ihtimali de artar.
Metafaz 1:
•Homolog kromozomlar tetratlar halinde ekvatoral düzlemde çift sıra dizilir.
•Kromozomlar kinetokorlarından iğ ipliklerine bağlanmayı tamamlar.
•Kromozomların en net görüldüğü evredir.
•Bu evrede her bir homolog kromozom çiftinin konumlanması şansa bağlıdır.(Kalıtsal çeşitlilik sağlar.)
Anafaz 1:
•İğ ipliklerinin kısalması ile homolog kromozomlar ayrılarak zıt kutuplara doğru hareket eder.
•Homolog kromozomlar anafaz sırasında rastgele ayrılır.(Kalıtsal çeşitliliği sağlar.)
NOT:Mayoz bölünmede kromozom sayısının yarıya inme sebebi bu evredir.
Telefaz 1:
•Komozomlar tamamen kutuplarda toplanır.
•Etrafında yeniden çekirdek zarı ve çekirdekçik oluşur.
•İğ iplikleri kaybolur.
NOT:
➤Bu evrenin sonuna doğru sitokinez gerçekleşir.
➤Kromozom sayısı yarıya inmiş iki hücre oluşur
➤Bu iki hücrenin kalıtsal yapısı da ata hücreden ve birbirinden farklıdır.
➤Oluşan hücrelerin DNA miktarı ata hücre ile aynıdır.
Mayoz 2:
NOT:
•Mayoz 2 evresi başlamadan önce;
•İnterfaz evresi görülmez.
•DNA replikasyonu görülmez.
•Sadece hayvan hücrelerinde sentrozom eşlenir.
Mayoz 2'de:
➤Profaz 2,metafaz 2,anafaz 2,telefaz 2 evreleri mitoz bölünmenin aynısıdır.
Profaz 2:
•Çekirdek zarı parçalanır.
•İğ iplikleri oluşur,kromozomların kinetokorlarına tutunur.
•Sentrozomlar kutuplara doğru hareket eder. (varsa)
Metafaz 2:
•Kromozomlar ekvatoral düzleme tek sıra halinde dizilir.
•Mayoz 1'de crossing-over olmuşsa kardeş kromatitler birbirinin aynısı değildir.
Anafaz 2:
•İğ iplikleri kısalır.
•Kardeş kromatitler sentromerlerinden ayrılır ve kutuplara doğru çekilirler.
Telefaz 2 ve Sitokinez:
•Çekirdek zarı oluşur.
•Kromozomlar kromatin ipliklere dönüşür.
•Karyokinez ve sitokinez ile haploit 4 hücre oluşur.
NOT:
•Mayoz bölünmede çeşitliliğe neden olan faktörler;
➤Crossing-over
➤Homolog kromozomların bağımsız dağılımı ve ayrılması.
•Mayoz sonucu oluşan hücreler ile ana hücrenin,sitoplazma miktarı,hücre büyüklüğü ve organel çeşidi farklılık gösterebilir.
EŞEYLİ ÜREME:
Genel özellikleri:
•Eşeyli üreyen 2n kromozomlu canlılarda gamet oluşumunu sağlar.
•Temeli mayoz bölünmeye dayanır.
•Döllenme ile yeni bireyler oluşturan üremeye eşeyli üreme denir.
•Farklı cinsiyetler vardır.
•Oluşan canlılar birbiri ile ata canlıdan farklıdır. •Kalıtsal çeşitlilik olduğu için adaptasyon yeteneği yüksektir.
•Üreme hızı eşeysiz üremeye göre düşüktür. Gamet oluşumu ve döllenme olmak üzere 2 aşamada gerçekleşir.
1)Gamet Oluşumu:
➤Döllenme üremeyi gerçekleştiren gametlerin durumuna göre 2'ye ayrılır.İzogomi ve heterogomi;
1)İzogomi:Şekil ve büyüklük bakımından birbirine benzeyen gametlerin birleşmesidir. Erkek ve dişi gametlerin ikisi de kamçılı ve aynı büyüklüktedir.
Örnek:Bazı su yosunları.
2)Heterogomi:Şekil ve büyüklük bakımından farklı gametlerin birleşmesidir.
a)Arazogomi:Yumurta büyük ve kamçılı,sperm ise küçük ve kamçılıdır.
Örnek:Mantarlar.
b)Oogomi:Yumurta büyük ve kamçısız,sperm ise küçük ve kamçısızdır.
Örnek:Omurgalılar.
3)Döllenme(Fertilizasyon):Erkek ve dişi gametlerin birleşmesine denir.Döllenme ile oluşan hücreye zigot denir.Zigot mitoz bölünmeler geçirerek yeni canlıyı oluşturur.
Aormafraditlik(Erselik):Hem ortak hem dişi organ taşıyan canlılara denir.Erselik canlıların bazıları yumurta ve spermi aynı anda oluşturdukları için kendi kendilerini dölleyebilir bazıları ise gametlerini farklı zamanlarda oluşturdukları için kendi kendilerini dölleyemezler.
Örnek:Toprak solucanları,tanya,istiridye.
Çiçekli bitkilerde:Çiçek bitkilerin üreme organıdır.Hem polen hem de yumurta üretebilir ve kendi kendini dölleyebilir.Farklı zamanlarda gamet üreterek buna engel de olabilir.Polenin dişi organa taşınmasına tozlaşma denir. Tozlaşmadan sonra çifte döllenme sonucu tohum oluşur.
NOT:
Konjugasyon:Hangi canlılarda görülürse görülsün birey sayısını artırmaz.Dolayısıyla bir üreme şekli değildir.Canlılarda kalıtsal çeşitlilik sağlayan olaylardan biridir.Genetik özellikleri farklı aynı türden hücrenin yan yana gelerek aralarında sitoplazmik köprü oluşturması ile ya da tüp benzeri bir bağlantı kurup fen aktarımı sağlanması olayıdır.Bakteri ve paramesyumda görülür.
Amitoz:Çekirdek zarı erimeden boğumlanarak ikiye bölünmesinden sonra sitoplazmalarında boğumlanarak 2'ye ayrılması şeklinde gerçekleşen bölünme şeklidir.
Örnek:Amip,öglena,kanser hücreleri.
Endomitoz:İnterfaz ve karyokinez olurken sitoplazma bölünmesinin gerçekleşmediği bölünme çeşididir.Böylece çok çekirdekli hücreler oluşur.
Örnek:Çizgili kas hücreleri,cıvık mantarlarda,paramesyumda ve polen oluşumunda.
#OptiSınav
#Lavinia
