Cevap:
Cümlenin Öğeleri Nasıl Bulunur (Özet)
Bir cümleye yöneltilen sorulara yanıt olan sözcük ya da sözcük öbeğine "öge" denir.
Her öge bir sorunun yanıtıdır. Cümlenin öğelerini doğru bulabilmek için birtakım kuralları bilmek gerekir. Bu kurallar bilinmezse ögelerin bulunması zorlaşır.
Ögeleri bulmak için cümlenin bütününe, özne ile yükleme ya da yalnızca yükleme aşağıdaki sorular yöneltilmelidir:
Kim, ne: Özne (yükleme)
Kim, ne: Belirtisiz Nesne (özne ile yükleme sorulur)
Kimi, neyi: Belirtili Nesne
Kime, kimde, kimden: Dolaylı tümleç
Nasıl, ne zaman, ne kadar, niçin (neden, niye, ne diye, ne): Zarf tümleci (Yükleme)
Kimin ile, ne ile: Edat tümleci
Yapılan ne, olan ne: Yüklem (Eylem cümleleri) cümleye
Kimdi, neydi, neredeymiş, nasılmış, ne kadardır...: Yüklem (Ad cümleleri) cümleye
Cümlenin Öğeleri Nasıl Bulunur (Detay)
1. Bir cümlede önce yüklem olan öge bulunur. Diğer ögeler yüklem yardımıyla bulunur. Yüklemler bir kelimeden ibaret olabileceği gibi birden fazla kelimeden de oluşabilir.
Yüklemi bulduktan sonra yükleme tablodaki sorular sorulur ve ortaya diğer ögeler çıkar.
2. Bir cümlede ögeleri bulmak için sorular sadece yükleme sorulur.
3. Bir cümlede birden fazla özne, nesne, tümleç veya yüklem bulunabilir.
Parayı aldı, cebine koydu, oradan uzaklaştı. - Onlar oturdu, biz çalıştık.
......Yüklem .......yüklem ........... yüklem ..... özne .........özne
4. Bağlaçlar ve ünlemler cümlenin ögesi sayılmazlar.
“Ali ile Mehmet sinemaya gitti.” cümlesinde Ali, Mehmet öznedir; ancak ile bağlaç
olduğu için öge değildir.
5. Yüklemler fiil soylu da olabilir isim soylu da.
Hasan evden demin geldi.(fiil soylu yüklem)- Hasan çok çalışkandı. (isim soylu yüklem)
6. İsim cümlelerinde özne gerçek öznedir. Masa çok sağlamdı. ("masa" gerçek öznedir)
7. İki farklı özne vardır: Gerçek (açık veya gizli) özne, sözde özne.
Ayşe mutfağı temizledi- Mutfağı temizledi.(o)- Mutfak temizlendi.
a. cümlede "Ayşe" kelimesi gerçek öznedir.
b. cümledeki "mutfak" kelimesi ise sözde öznedir.
8. Dolaylı tümleç yer tamlayıcısı olarak da adlandırılır.
9. Zarf tümlece zarf tamlayıcısı olarak da adlandırılır.
10. Cümledeki bir öge bir kelimeden oluşacağı gibi, kelime öbeğinden de oluşabilir.
Arkadaşımın annesi okul müdürüydü. Öğrencilerim çalışkan ve dürüst insanlardı.
Özne ...................... yüklem...............özne ...................yüklem
11. Bazı cümlelerde yüklem olmayabilir. Böyle cümlelere eksiltili (kesik) cümle denir.
Ancak yüklemin ne olduğu verilen kelimelerden anlaşılıyor olması gerekir.
Memura zam-Bu cümlede yüklem ‘geldi, geliyor’ şeklindedir.
Hırsıza suçüstü-Yüklemi ‘yapıldı’ anlamında.
12. ‘Nasıl?’ sorusunu yükleme sorarsak zarf tümlecini buluruz; isme sorarsak sıfatı buluruz.
Çalışkan insanlar işlerini çabucak yaparlar.
Nasıl insanlar? Cevap çalışkan. Bu kelime sıfattır. Nasıl yaparlar? Çabucak. Bu kelime
zarftır.
13. Bir cümle bir kelimeden de oluşabilir. “Ödevini yaptın mı?” “Yaptım.”
“Yaptım” kelimesi cümlenin tek ögesidir.
14.Cümleyi oluşturan kelimelerin tamamı bir ögeyi de oluşturabilir.
Çalışkan, dürüst, efendi bir insandı. Cümlede tek öge vardır: Yüklem.
15. Cümlenin yüklemi farklı türden kelimeler olabilir.
Derslerimiz çok çalıştık. (fiil)
Adam o anda deli gibiydi. (edat)
Bu yazıyı yazan kişi odur.(zamir)
Elmalar kırmızı kırmızıydı (ikileme)
Sonunda sen de öğretmenin gözüne girdin.(deyim)
Bayrağımızın rengi aldır. (isim)
En önemlisi de bolca kitap okumaktır. (isim fiil)
Başarıya koşanlar çalışan insanlardır. (sıfat)
16-Bir cümlede sözde özne olup olmadığını cümleye “onlar tarafından” sözcükleri ilave edilerek bulunur. Cümlenin anlamı bozulmuyorsa özne sözde öznedir.
Yollar bugün iyi temizlenmiş. Yollar kelimesi gerçek özne mi sözde özne mi?
Yollar bugün onlar tarafından iyi temizlenmiş. Cümle bozulmuyor. O zaman özne sözde öznedir.
Kitaplar çok yıpranmış, cümlesine bakalım
Kitaplar onlar tarafından çok eskimiş, cümlesi yanlış bir cümledir. Özne gerçek öznedir.
17-Hitap kelimeleri öge sayılmazlar.
Ali, buraya gel! Cümlesinde Ali öge değildir. “Gel” yüklemdir, özne ise 2. tekil şahıstır.
18-Gizli özneyi bulmanın yolu yüklemin önüne şahıs zamirleri getirmek yoluyla yapılır.
Görüyorum ki çok başarılısın. (ben) görüyorum, (sen) başarılısın.
19. Yüklemleri amaç, araç, birliktelik, neden yönlerinden tamamlayan ile, için ilgeçleriyle oluşmuş kelime öbekleri cümlenin ilgeç (edat) tümlecini oluşturur.
Çoçuk okula bisikletle geliyordu. "bisikletle" kelimesi edat tümlecidir.
Barış için çalışıyoruz. "Barış için" sözcükleri ,
Başarılı olmak için çalışmalıyız. "Başarılı olmak için" sözcük öbekleri edat tümlecini oluşturmaktadır.
ÖGELERİ BULMADA UYULMASI GEREKEN KURALLAR
a) Tamlamalar bölünmez:
b) Deyimler, söz öbekleri ve bileşik fiiller bölünmez:
c) Soru cümleleri yanıt cümlesine çevrilmeli, olumsuz çümle olumlu yapılmalı:
d) Hitaplar cümle dışı unsurdur:
e) Devrik cümleler kurallaı duruma getirilince ögeleri daha kolay bulunur:
f) Bağlaçlar ve ünlemler tek başına ise cümle dışı unsurdur:
