Çok önceleri söylenmiş, dilden dile, kuşaktan kuşağa aktarılarak günümüze kadar ulaşmış, atalarımızın hayat tecrübelerini yansıtan, millletin ortak malı hâline gelmiş olan, öğüt veya sözlere "atasözü" denir.
Kalıplaşmış sözlerdir. Bütün atasözleri belli bir kalıp içinde ve belli sözcüklerle oluşturulmuştur. Deyimlerde olduğu gibi sözcüklerin yerleri değiştirilemez.
Örnek:
•“Dost kara günde belli olur. ”
-Atasözünde bulunan “kara” sözcüğünün yerine aynı anlama gelen “siyah” sözcüğünü getiremeyiz. Sözcüklerin yerlerini değiştirip “Kara günde dost belli olur.” da diyemeyiz.
Atasözlerinin hepsi tamamlanmış bir yargı bildirir. Bu nedenle atasözleri cümle değeri taşır.
ÖRNEK SORU
“Laf torbaya girmez.” atasözünün anlamı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Gerçekleri saklamak çok zordur.
B) Ağızdan çıkan söz gizli kalmaz.
C) Yalan yanlış sözlerle bir yere varılmaz.
D) Boş sözlerle işler yürümez.
ÇÖZÜM
A seçeneğinde, söz söylemekle ilgili bir anlam yoktur. C ve D seçeneklerinde de sözün yanlış ve gereksiz kullanılması üzerinde durulmuştur. B seçeneğindeyse ağızdan çıkmış sözün artık gizlenemeyeceği, yani lafın torbaya girmeyeceği vurgulanmıştır.
Yanıt B
Atasözleri ve Deyimlerin Ortak Özellikleri:
1. Çok eski zamanlardan günümüze ulaştıkları için kimin tarafından söylendikleri belli değildir.
2. Kısa ve özlü sözlerdir. Yani az sözcükle çok şey anlatırlar.
3. Kalıplaşmış sözlerdir. Herhangi bir değişik- liğe uğramazlar.
4. Genellikle mecaz anlam taşırlar.
Atasözleri ve Deyimlerin Farklı Özellikleri:
1. Atasözleri cümle şeklindeyken, deyimler çoğunlukla söz grubu şeklindedir.
Örnek:
– İşleyen demir ışıldar. (atasözü)
– İki yakası bir araya gelmemek (deyim)
2. Atasözleri tüm zamanlar için ve herkes için geçerlidir. Deyimler ise anlık durumlar için ve söz söyleyen kişi ya da kişiler için geçerlidir.
