Cevap:
Öz
Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Öğretim Programlarında Kur’an ve sünnet merkezli
öğrenme-öğretmeye önem verilmiş, batıl ve hurafeye dayalı yanlış bilgilerden uzak, doğru bir
din öğretimi hedeflenmiştir. Genellikle öğrenilen konuyu destekleyici ayet ve hadisler
kullanılarak bu hedefin göz önünde tutulduğunu görmekteyiz. Ancak bu ayetlerin
belirlenmesinde ve sunulmasında öğrencinin katkısı yok denecek kadar az olduğu da bilinen bir
gerçektir. Diğer taraftan bu ayet ve hadislerden nasıl yararlanılacağına veya anlatılan konuyu
ayet ve hadislere dayanarak anlatmaya ilişkin yöntem ve teknikler konusunda da öğretmenler
bakımından henüz yeterince yol alınabilmiş değildir. Bu çalışmayla din kültürü ve ahlak bilgisi
dersi öğretmeninin ayet ve hadisleri öğrenme öğretme sürecinde nasıl işe koşabileceğine ilişkin
bazı teknikler örnekleriyle birlikte sunulmuştur. Böylece öğretmenin ayet ve hadislerle çalışma
tekniklerini uygulayabilme becerisine katkı sağlamak hedeflenmektedir.
Anahtar Kelimler: din, ayet, hadis, yöntem ve teknik
IN RELIGIOUS CULTURE AND ETHICS CLASSES ON THE USE OF VERSES AND
HADITHS TECHNIQUES
Abstract
In there ligious culture and ethic classes teaching programs, Quran and Sunnah centered
learning-teaching processes are attached a particular importance. A true teaching of religion is
targeted away from superstitions based wrong information. It is usually observed that this
target is followed by using verses and hadiths supporting the learnt subject. However, it is a
well-known fact that student has nearly no contribution in the determination and presentation
of these verses. On the other hand, it has not been made enough progress when it comes to
teachers, how to benefit from these verses and hadiths or the techniques and methods to
describe a subject constructed on verses and hadiths. With this paper, some methods related to
how to practice teaching of religious culture and ethics in the teaching-learning process of
verses and hadith are presented with the examples. Thus it is aimed to contribute the capability
of teacher to apply techniques of working with verses and hadiths.
Keywords: Religion, Verse, Hadith, Methods andt Techniques
Giriş
İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Öğretim Programları hazırlanırken biyolojik,
sosyal, kültürel ve ahlaki yönleriyle bir bütün olarak düşünülen insan, eğitimin hem öznesi hem
de nesnesi olarak ele alınmıştır. Bu anlayış doğrultusunda oluşturulan programda iki temel husus
dikkat çekmektedir. Bunlardan birincisi, öğrenciyi, öğrenme ve bilgi üretme süreçlerinde etkin
kılmayı amaçlayan eğitimsel yaklaşımdır. Diğeri ise din kültürü alanının bilimsel kriterlerini
dikkate alan dinbilimsel yaklaşımdır.(İDKABÖP,2010:10).
Eğitimsel yaklaşım; yapılandırmacılık, aktif öğrenme, öğrenci merkezlilik, çoklu zekâ kuramı
ve sürece dayalı ölçmeyi esas alan bir yaklaşımdır.
Eğitimsel yaklaşımda öğrencilerin somut deneyimlerinden, sezgilerinden dinî ve ahlaki
anlamlar oluşturmalarına ve soyutlama yapabilmelerine yardımcı olmak amaçlanmıştır. Bu
yaklaşımla dinî ve ahlaki kavramların geliştirilmesinin yanı sıra bazı önemli becerilerin (problem
çözme, iletişim kurma, akıl yürütme vb.) geliştirilmesi de hedeflenmiştir. Öğrenciler aktif şekilde
din ve ahlakı öğrenirken problem çözmeyi, çözümlerini ve düşüncelerini paylaşmayı, açıklamayı
ve savunmayı, din ve ahlakı hem kendi içinde hem de başka alanlarla ilişkilendirmeyi öğrenirler.
Dinbilimsel yaklaşımı esas alan programların en belirgin vasfı bilimsel bilgiye dayalı
olmasıdır. Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Öğretim Programları açısından
düşünüldüğündedinin asıl kaynaklarında yer almayan bilgilerden uzak durulmasıdır. Ayrıca
bilimin yöntem ve tekniklerinin kullanılarak bilginin sunulmasıdır.
Din Kültürü öğretim programlarının hazırlanmasında dinbilimsel yaklaşımın esas alındığı şu
ifadelerle ortaya konulmuştur: “Bu programda Kur'an ve sünnet merkezli, birleştirici ve herhangi
bir mezhebi esas almayan bir yaklaşım benimsenerek İslam diniyle ilintili dinsel oluşumları
kuşatacak kök değerler öne çıkarılmıştır. İnanç, ibadet ve ahlak alanlarıyla ilgili bu değerlerin,
Kur'an ve sünnete dayanan ortak paydalar olmasına özen gösterilmiştir. Amaç, bireylerin, dinî,
kültürel ve ahlaki değerler hakkında doğru bilgilenmelerini sağlamaktır.”(İDKABÖP, 2010: 10).
Ayet ve Hadislerin Kullanımına Dair Yöntem, Teknik ve uygulama Örnekleri
Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Öğretim Programlarında Kur’an ve sünnet merkezli
öğrenme-öğretmeye önem verilmiş, batıl ve hurafeye dayalı yanlış bilgilerden uzak, doğru bir
din öğretimi hedeflenmiştir. Genellikle öğrenilen konuyu destekleyici ayet ve hadisler
kullanılarak ders yapılmak suretiyle bu hedefin daima göz önünde tutulduğunu görmekteyiz.
Ancakderslerde daha çok öğretmen tarafından tespit edilen ya da ders kitabında verilen ayet ve
hadislerin mealleri ya okunur ya tahtaya yazılır ya da yansıtılır. Bu ayetlerin belirlenmesinde ve
sunulmasında öğrencinin katkısı yok denecek kadar az olduğu da bilinen bir gerçektir. Diğer
taraftan bu ayet ve hadislerden nasıl yararlanılacağına veya anlatılan konuyu ayet ve hadislere
dayanarak anlatmaya ilişkin yöntem ve teknikler konusunda da öğretmenler bakımından henüz
yeterince yol alınamadığı kanaatindeyim. Öte yandan din kültürü ve ahlak bilgisi dersinde
kazandırılması hedeflenen en önemli becerilerden biri de “Kur’an-ı Kerim mealini kullanma
becerisidir.” (İDKABÖP,2010:10). Çünkü Kur’an-ı Kerim, öğrencinin İslam dinini
öğrenebileceği ilk ve en temel kaynaktır. Bu nedenle araştırma becerisinden ayrı olarak
öğrencilerin din kültürü ve ahlak bilgisi dersinde Kur’an-ı Kerim meali üzerinde yapacakları
çalışmalar da önemlidir. Bu bildiriyle kültürü ve ahlak bilgisi dersi öğretmeninin ayet ve
hadisleri öğrenme öğretme sürecinde nasıl işe koşabileceğine ilişkin bazı teknikler örnekleriyle
birlikte verilerek bir örnek uygulama sunulacaktır. Böylece öğretmenin ayet ve hadislerle
çalışma tekniklerini uygulayabilme becerisine katkı sağlamak hedeflenmektedir.
Din öğretiminde ayet ve hadislerin kullanımına dair aşağıda seçilen bazı teknikler tanım,
örnek uygulama ve elde edilmesi istenen faydalar olmak üzere üç ana başlık altında
detaylandırılarak sunulacaktır.
Kavramların Açıklanması
Anahtar Kavramların Belirlenmesi
Verilen İlkeleri Bulma
Verilen Bakış Açısını Bulma
Verilen Değerleri Bulma
Görüş Alma
Konuyla İlgili Olan Ayetin/hadisin Belirlenmesi
Konuyu Kur’an Kıssasıyla Verme (Doğan-Tosun, 2003: 137-156).
Konuyu Kavram Haritasıyla Sunma (Tosun-Doğan, 2005: 32).
Metin Analizi Yoluyla Ayet ve Hadislerin Öğretimi (İHLÖP, 2010, 377).
1. Kavramların Açıklanması
Kavram açıklaması, ayet veya hadis içinde geçen bilinmeyen kelimelerin, sözlükten bakılarak
metnin geneline göre anlamının bulunması ve ayetin/hadisin açıklanmasından oluşmaktadır.
(İDKABÖP, 2010:208).
Örnek Uygulama:
Ünite: Zekât, Hac ve Kurban İbadeti
Konu:Paylaşma ve Yardımlaşma İbadeti Olarak Zekât
Kazanım: Paylaşma ve yardımlaşma ibadeti olarak zekât ve sadakanın kimler tarafından,
kimlere, nelerden, nasıl verileceğini açıklar.
Öncelikle ayet veya hadis tahtaya yazılır veya yansıtılır. Ayet/hadiste geçen ve anlamı
bilinmeyen kavramaların altı çizilir.
“Sadakalar Allah'tan bir farz olarak ancak, yoksullara, düşkünlere, (zekât toplayan)
memurlara, gönülleri (İslâm'a) ısındırılacak olanlara, kölelere, borçlulara, Allah yolunda olana, yolda kalana mahsustur. Allah pek iyi bilendir, hikmet sahibidir.” (Tevbe, 9/60).
Öğrencilerden kelimelerin karşılığını sözlükten bulmaları ve konuya uygun olan açıklamayı
almaları istenir. Bu işlemler tamamlandığında hadisin anlamı verilir ve hadis açıklanır.
Faydaları:
Ayet içinde bilinmeyen kelimelerin altının çizilmesi öğrencinin dikkatinin ayet üzerinde
yoğunlaşmasını sağlar.
Öğrencinin ayet üzerinde düşünmesine fırsat verir
Öğrenciyi araştırma yapmaya sevk eder ve problemin çözümüne katar.
Öğrencinin karar verme yetisinin gelişmesine katkıda bulunur.
Bu teknik, bireysel çalışmaya uygun olmasının yanı sıra grup çalışmasına da imkân verir.
(İDKABÖP, 2010:208).
2. Anahtar Kavramların Belirlenmesi
Konuyla ilgili ayette geçen anahtar kavramların belirlenmesi ve bunların cümle içinde
kullanılması etkinliklerini içerir. (İDKABÖP, 2010:209).
Örnek Uygulama:
Ünite: Kur'an-ı Kerim’in Ana Konuları
Konu:Kur'an-ı Kerim’in Belli Başlı Konuları
Kazanım:Kur’an-ı Kerim’in temel konularını açıklar.
“İslam; Allah’tan başka ilah olmadığına, Muhammed’in de Allah’ın elçisi olduğuna şehadet
etmen, namazı dosdoğru kılman, zekâtı vermen, ramazan orucunu tutman ve gücün yeterse
Kâbe’yi haccetmendir. İman; Allah’a, meleklerine, kitaplarına, peygamberlerine, ahiret gününe
ve bir de kadere yani hayır ve şerrin Allah’tan olduğuna inanmandır. İhsan, onu görüyor gibi
Allah’a kulluk etmendir. Sen onu görmüyorsan da o seni mutlaka görür.” (Müslim, İman, 1).
Öncelikle öğrencilere “Konuyla ilgili, ayette/hadiste geçen anahtar kavramlar sizce
hangileridir?” sorusu yöneltilir. Öğrencilerden alınan cevaplar tahtaya yazılır ve bu kelimelerin
içinde geçtiği birer cümle kurmaları istenir.
İslam. İlahi dinlerin sonuncusu İslam dinidir.
İman. İmansız amel meyvesiz ağaç gibidir.
İhsan. Gölge etme başka ihsan istemem.
Son olarak öğretmen ayeti açıklar ve öğrencilerin verdikleri örneklerde hatalar varsa düzeltir.
Mesela yukarıda verilen “Gölge etme başka ihsan istemem.” cümlesindeki ihsan kelimesinin
anlamıyla hadiste verilen anlamın bir birinden farklı olduğuna dikkat çeker.
Faydaları:
Öğrenci tarafından belirlenen anahtar sözcükler, yaptıkları çağrışımlarla konunun
hatırlanmasını kolaylaştıracaktır.
Öğrenciler kurdukları cümlelerle öğrendiklerini anlamlandırmış olacaklardır.
Kurulan örnek cümlelerden hareketle, öğrencinin hayatında bu kavramları nasıl anladığı ve
kullandığı ortaya çıkacak; böylece doğruları pekiştirme, yanlışları ise düzeltme imkânı olacaktır.
Öğrenciyi doğrudan derse katma fırsatı verir.
Öğrencilerin bildiklerinden hareketle soyut kavramlar öğrenilecek böylece somuttan, soyuta
gidilmiş olacaktır. (İDKABÖP, 2010:209).
3. Ayette/Hadiste Verilen İlkeleri Bulma
Hadiste verilmek istenen ilkelerin öğrenciler tarafından buldurulması olarak tanımlanabilir.
Örnek Uygulama:
Ünite: Zekât, Hac ve Kurban İbadeti
Konu:Paylaşma ve Yardımlaşma İbadeti Olarak Zekât/Toplumsal Dayanışma İbadeti Olarak
Sadaka
Kazanım:Paylaşma ve yardımlaşma ibadeti olarak zekât ve sadakanın kimler tarafından,
kimlere, nelerden, nasıl verileceğini açıklar.
Öğretmen ayeti tahtaya yansıtır. Öğrencilerden ayet üzerinde düşünmeleri ve ilkeler
çıkarmaları istenir.
