HECE ÖLÇÜSÜ
ÜNLÜ HARFLER SAYILARAK BULUNUR
Kul olayım kalem / tutan eline (6+5=11’li kalıp)
Kâtip ahvalimi / şah’a böyle yaz (6+5=11’li kalıp)
Şekerler ezeyim / şirin diline (6+5=11’li kalıp)
Kâtip ahvalimi / şah’a böyle yaz. (6+5=11’li kalıp)
REDİFLER
Redifler ek ve kelime halinde bulunabilir.
Senin bu Ruhsati’n senin kardaşın
Senin benim için böyle telaşın
Senin bu feryadın senin göz yaşın
Senin buselerin öldürür beni
C) Kafiye (Uyak)
Yine dize sonlarında bulunan, rediften önce gelen, görevleri farklı olan ses veya ek benzerliklerine kafiye denir.
Genellikle dize sonlarında bulunan kafiyeler şiire söyleyiş güzelliği katar.
Kafiye Çeşitleri
1)Yarım Kafiye
2)Tam Kafiye
3)Zengin Kafiye
4)Tunç Kafiye
5)Cinaslı Kafiye
Yarım Kafiye: Dize sonlarında sadece bir ses benzerliğinden oluşan uyağa yarım kafiye denir.
Koluma taktılar teli
Söyletirler bin bir dili
Tam Kafiye: Dize sonlarında iki ses benzerliğinden oluşan uyağa tam kafiye denir.
Hani dün kokladığım saç, hani badem
Gözlü güzel, hani hürrem, hani kösem?
Zengin Kafiye: Dize sonlarında en az üç ses benzerliğinden oluşan uyağa zengin kafiye denir.
Baygın bir ihtizaz ile bi-huş akar dere,
Sahillerinde çocuklar uzanmış çemenlere.
Tunç Kafiye: Dize sonlarında yer alan kelimelerden birisi diğer dize sonundaki kelimenin içinde aynen geçerse buna tunç kafiye denir.
Hey Emre’m Yunus biçâre
Bulunmaz derdine çâre
Cinaslı Kafiye: Aynı seslerden oluşan fakat farklı anlamları karşılayan kelimelerle yapılan kafiyeye cinaslı kafiye denir.
Kalbimdeki bu yara sızlar
Bilmez halimi yarasızlar
D) Kafiye Şeması (Uyak Örgüsü)
Dize sonlarında kafiyelerin diziliş özelliklerine göre gruplandırılmasına kafiye şeması, düzeni ya da uyak örgüsü denir.
Kafiye düzeni belirlenirken dize sonundaki benzer sesler aynı harflerle gösterilir.
Kafiye şeması, şiirde nazım biçimlerinin belirlenmesinde önemli bir unsurdur.
Beş farklı kafiye düzeni vardır:
Düz Kafiye
Çapraz Kafiye
Sarmal Kafiye
Mani Tipi Kafiye
Örüşük Kafiye
Düz Kafiye: Bir dörtlükteki kafiyelerin a,a,a,a ya da a,a,a,b şeklinde sıralanmasına düz kafiye denir.
Gene bülbül bilir gülün hâlinden
Yeter deli oldum yârin elinden
Âşık aşıp gelir yaya belinden
Yardan bize gel olduğu zamandır
Çapraz Kafiye: Birinci dize ile üçüncü, ikinci dize ile de dördüncü dizenin kendi arasında uyaklı olduğu çapraz kafiyenin düzeni şu şekildedir: a,b,a,b
El gibi dolaşma Anadolu’nda,
Arkadaş, yurdunu içinden tanı.
Dinle bir yosmayı pınar yolunda,
Dinle bir yaylada garip çobanı
Sarmal Kafiye: Bu düzende kafiyeler a, b, b, a şeklinde dizilir. Yani bir ve dördüncü dize ikinci ve üçüncü dizeyi sardığından bu düzene sarma ya sarmal kafiye denir.
Bozkırın ortası bir kara duman
Bitmez yelleri, soğuğu bitmez
Yaz bahar gelmeden kar kalkıp gitmez
Bulutlu göklere ağlıyor aman
Mani Tipi Kafiye: Türk edebiyatında yaygın bir nazım biçimi olan ve tek dörtlükten oluşan manilerin kafiye şeması olan a,a,x,a şeklindeki düzen şiirlerde karşımıza çıkmaktadır.
Arabası sürgülü
Saçları da örgülü
Babasından istedim
Güzel yüzlü sümbülü
Örüşük Kafiye: Üç dizeli bentlerde kullanılan ve ilk örnekleri Servet-i Fünun döneminde verilmiş bir uyak örgüsü çeşididir. Fransız edebiyatındaki terzarima nazım şekliyle birlikte şiirimize uygulanmıştır. (aba, bcb, cdc)
……………. a
…………….. b
…………….. a
…………….. b
…………….. c
…………….. b
…………….. c
…………….. d
…………….. c