Soru: ---------SeLam ------+++20 PUAN VERİYORUM ++++BOŞ VE GEREKSİZ VE YANLIŞ CEVAPLAR OLmaYaCakk ACİLEN istiyorum _/////8. SINIF TÜRKÇE ////- CÜMLENİN OGELERİ KONUSUNUNFULL OZETİNİ İSTİYORUM HEMEN ACİL ATİN✓✓✓✓✓✓✓✓EKSİK OLURSA BİLDİRİRİM İNTERNETTEN EN İYİ SİTEDEN YAZARMİZİN?^^^​

Cevap:

A. TEMEL ÖGELER

1. YÜKLEM

Cümlede oluş, iş ve hareket bildiren sözcük ya da sözcük grubudur.

Cümlede ilk bulunan ögedir ancak yüklemi bulduran herhangi bir soru yoktur.

Diğer ögeleri bulabilmek için tüm sorular yükleme sorulur.

Fiiller, kip ve kişi eki alarak yüklem olabilir.

Örnekler

Mehmet çok hızlı koşuyorsun. → "Koş-" fiili, “-yor” kip ekini ve “-sun” kişi ekini alarak yüklem olmuş.

İsimler veya isim soylu sözcükler ek-fiil alarak yüklem olabilir.

Örnekler

Uzunca bir yolculuktan sonra köydeydik. → Köy sözcüğü, ek fiilin görülen geçmiş zaman eki olan “-di”yi alarak yüklem olmuş.

Cümlede birden fazla yüklem bulunabilir.

Örnekler

Çok yoruldum, yatıp biraz dinleneceğim.

Yüklem, genelde cümlenin sonundadır ancak başında veya ortasında da olabilir.

Örnekler

Derya’yı dün sabah okulda görmüştüm.

Dün sabah okulda görmüştüm Derya’yı.

Görmüştüm Derya’yı dün sabah okulda.

Tek bir sözcük yüklem olabileceği gibi bir sözcük grubu da yüklem olabilir.

Örnekler

Arabası yarı yolda bozuldu.

Arabayı ağacın gölgesine park etti.

Tamamı yüklem olan cümleler de olabilir.

Örnekler

Tüm sözcük türleri yüklem olabilir.

Yeşilin bin bir tonuyla bezeli bir ormandaydık.

Yüklem

Sınıfın en uzun boylu öğrencisiydi.

Yüklem

Örnekler

Anahtarı düşürdüğü yer buraydı. → Zamir

Tek görevi dosyaları düzenlemekti. → Fiilimsi

Çöp kovaları binanın arkasındaydı. → İsim tamlaması

Ömer, çalışkan bir çocuktur. → Sıfat tamlaması

Yardımlarınız için teşekkür ederim. → Birleşik fiil

Bu hediyeler, benim içinmiş. → Edat grubu

Başım yine dara düştü. → Deyim

2. ÖZNE

Bir cümlede bildirilen işi yapan, yüklemin bildirdiği durumu üzerine alan kişi veya varlıktır.

Cümlede yüklemden sonraki en önemli ögedir. Bu yüzden, yüklemden hemen sonra özne bulunur.

Özneyi bulabilmek için yükleme “Kim?” ve “Ne?” soruları sorulur. Ancak bu soruları “-en kim?”,

“-en ne?”; “olan kim?”, “olan ne?” kalıplarıyla sormak en doğrusudur.

Böylelikle olası bir özne/nesne karışıklığının önüne geçilmiş olur.

Örnekler

Deniz,

Ö yeni bir kitap aldı.

Y

Alan kim? -Deniz

Şiddetli rüzgâr,

Ö ağacın dallarını kırmış.

Y

Kıran ne? -Şiddetli rüzgâr

Ömer,

Ö ailenin tek çocuğudur.

Y

Ailenin tek çocuğu olan kim? -Ömer

Babaannesinin evi

Ö üst sokaktaydı.

Y

Üst sokakta olan ne? -Babaannesinin evi

Gerçek ve sözde özne olmak üzere iki özne türü vardır:

1. Gerçek Özne :

Açık ve gizli özne olmak üzere iki çeşittir.

Açık Özne: Cümlede açıkça yazılı olan öznedir.

Örnekler

Neslihan Hanım,

Açık Özne gazetesini sabahları okur.

Y

Okuyan kim? -Neslihan Hanım

Gizli Özne: Cümlede açıkça yazılı olamayan öznedir.

Örnekler

(O)

GÖ Gazetesini sabahları okur.

Y

Uyarı

Gizli özne, öge sıralanışında ve sayısında dikkate alınmaz.

(Biz) GÖ Geçen gün ZT Melih’le ZT markette YT karşılaştık. Y

Öge sayısı: 4

Öge sıralanışı: ZT – ZT – YT – Y

2. Sözde Özne :

Eylemin, kimin tarafından yapıldığı belli olmayan cümlelerde yapılan işten etkilenen ögedir. Bir cümlede sözde özne olabilmesi için yüklemde mutlaka “-l” ve “-n” seslerinden birinin bulunması gerekir.

Örnekler

Davetiyeler,

SÖ ilgililere yollandı

Y

yollanan ne? -Davetiyeler. Yollama işini yapan kim? -Belli değil.

Olay,

SÖ titizlikle araştırıldı.

Y

Araştırılan ne? -Olay. Araştırma işini yapan kim? -Belli değil.

Uyarı

“… tarafından” ya da “…-ca” kalıpları cümledeki öznenin türünü değiştirmez.

Suçlular,

SÖ polis tarafından tutuklandı

Y

Halk,

SÖ yetkililerce bilgilendirildi

Y

Bazı cümlelerde özne kullanılmayabilir.

Sabah,

ZT erken

ZT kalkılacak

Y

B. YARDIMCI ÖGELER

1. NESNE (DÜZ TÜMLEÇ)

Cümlede, öznenin yaptığı işten etkilenen varlıktır.

Nesne, iki çeşittir:

a. Belirtili Nesne:

Özneyi kullanarak yükleme sorulan “Neyi?”, “Kimi?”, “Nereyi?” sorularının cevabı belirtili nesneyi verir. Belirtili nesne olan sözcük ya da sözcük grubu belirtme hâl ekini (-i hâl ekini) alır.

Örnekler

Babam

Ö ağaçları

B.li N suluyor.

Y

Babam neyi suluyor? -Ağaçları

Zeynep

Ö ablasını

B.li N taklit ediyor.

Y

Zeynep kimi taklit ediyor? -Ablasını

Ağaçlar

Ö bahçeyi

B.li N süslüyor.

Y

Ağaçlar nereyi süslüyor? -Bahçeyi

b. Belirtisiz Nesne:

Özneyi kullanarak yükleme sorulan “Ne?” sorusunun cevabı belirtisiz nesneyi verir.

Örnekler

Kardeşim,

Ö benden

YT bir bardak süt

B.siz N istedi.

Y

Kardeşim ne istedi? -Bir bardak süt

Ayla

Ö “Bu konuyu çok iyi anladım.”

B.siz N dedi.

Y

Ayla ne dedi? – Bu konuyu çok iyi anladım.

2. YER TAMLAYICISI (DOLAYLI TÜMLEÇ)

Özneyi kullanarak yükleme sorulan “Kime?”, “Kimde?”, “Kimden?”; “Neye?”, “Neyde?”, “Neyden?”; “Nere(y)e?”, “Nerede?”, “Nereden?” sorularının cevabı yer tamlayıcısını verir.

Yer tamlayıcısı olan sözcük ya da sözcük grubunda mutlaka “-e, -de, -den” hâl eklerinden biri bulunur.

Örnekler

Eve ulaştığınızda bana haber verin. → Kime haber verin? -Bana

Bir dönem köyde yaşadım. → Nerede yaşadım? -Köyde

Yoğurt, sütten yapılır. → Yoğurt neyden yapılır? -Sütten

Uyarı

“-e, -de, -den” hâl eklerini alan her sözcük yer tamlayıcısı değildir.

Öfkeden

ZT deliye dönmüştü.

Y

“Öfkeden” sözcüğü, sebep bildiriyor; bu nedenle yer tamlayıcısı değildir.

3. ZARF TAMLAYICISI (ZARF TÜMLECİ)

Özneyi kullanarak yükleme sorulan “Ne zaman?”, “Nasıl?”, “Niçin?”, “Niye?”, “Neden?”, “Ne kadar?”, “Ne şekilde?”, “Ne ile?”, “Kim ile?”, “Nereye?” sorularının cevabı zarf tamlayıcısını verir.

Örnekler

Canım sıkıldığında

ZT buraya

YT gelirim.

Y

Ne zaman gelirim? -Canım sıkıldığında

Meraklanma diye

ZT senden

YT gizledik.

Y

Niye gizledik? -Meraklanma diye

Beni almak için

ZT arabayla

ZT gelmiş.

Y

Niçin gelmiş? -Beni almak için / Nasıl gelmiş? -Arabayla

Uyarı

“Nereye?” sorusuna cevap olan aşağı, yukarı, içeri, dışarı, ileri, geri, öte, beri gibi yer-yön bildiren sözcükler ek almadıklarında zarf tamlayıcısı; “-e, -de, -den” eklerinden birini aldıklarında yer tamlayıcısı olurlar.

Sude Hanım,

Ö az önce

ZT aşağı

ZT indi.

Y

Sude Hanım nereye indi? -Aşağı

Sude Hanım,

Ö az önce

ZT aşağıya

ZT indi.

Y

Sude Hanım nereye indi? -Aşağıya

ÖGELERİN SORU TABLOSU

ÖGE ADI YÜKLEME YÖNELTİLECEK SORULAR AÇIKLAMA

ÖZNE

Fiil cümlelerinde,

(yüklem)+en kim? (yüklem)+en ne?

Mutlaka yalın hâlde bulunur. “Neyin?”, “Kimin?” diye bir öge buldurma sorusu yoktur. Eğer bu soruları sormak zorunda kalıyorsanız hata yapmışsınızdır.

İsim cümlelerinde (yüklem)+olan kim? (yüklem)+olan ne?

BELİRTİSİZ NESNE

(DÜZ TÜMLEÇ)

Ne? Mutlaka yalın hâlde bulunur.

BELİRTİLİ NESNE

(DÜZ TÜMLEÇ)

Neyi?, Kimi?, Nereyi? Mutlaka ismin -i hâlinde bulunur.

YER TAMLAYICISI

(DOLAYLI TÜMLEÇ)

Kime?, Kimde?, Kimden? Neye?, Neyde?, Neyden? Nere(y)e?, Nerede?, Nereden? Mutlaka ismin -e, -de, -den hâlinde bulunur.

ZARF TAMLAYICISI (ZARF TÜMLECİ) Ne zaman?, Nasıl?, Niçin?, Niye?, Neden?, Ne kadar?, Ne şekilde? Ne ile?, Kim ile?, Nereye? “Nereye?” sorusunun cevabı yalın hâlde ise zarf tümleci olur.

ÖGELER BULUNURKEN NELERE DİKKAT EDİLMELİDİR?

Önce yüklem, sonra özne bulunur. Diğer ögeler, özne aracılığıyla yüklem sorulan sorularla bulunur.

Örnekler

Hasan, dün bisikletini okulda vermiş.

Vermiş → Yüklem

Veren kim? → Hasan (Özne)

Hasan neyi vermiş? → Bisikletini (Belirtili Nesne)

Hasan bisikletini ne zaman vermiş? → Dün (Zarf Tamlayıcısı)

Hasan dün bisikletini nerede vermiş? → Okulda (Yer Tamlayıcısı)

Herhangi bir öge, bir tek sözcükten oluşabileceği gibi sözcük gruplarından da oluşabilir.

Örnekler

Murat,

Ö arkadaşından

YT kitap

N almış.

Y

Arda”nın telefonu

Ö Ahmetlerin evinde

YT kalmış.

Y

Hayatı en zor zamanlarda bile yaşanır kılan

Özne sevdiklerimizin içimizi ısıtan varlığıydı.

Yüklem

Deyimler, ikilemeler, edat grupları, fiilimsi grupları, yardımcı fiileler oluşan birleşik fiiller, isim ve sıfat tamlamaları tek bir ögedir, parçalanmaz.

Örnekler

Buraya her gelişimde içim açılıyor. → Deyim

Konuşa konuşa akşam ettiler. → İkileme

Söylediklerinin hiçbiri doğru değildi. → Edat grubu

Hasta olduğu için gelemedi. → Fiilimsi grubu

Teklifimi kabul ettiler. → Birleşik fiil

Hava değişimden etkilendik sanırım. → İsim tamlaması

Yavru köpeği sahiplendik. → Sıfat tamlaması

Uyarı

Bazen deyimler ve tamlamalar iç içe girebilir. Bu gibi durumlarda öge bir bütün olarak alınır.

“Melda’nın ağzı kulaklarına varıyordu.” cümlesini ögelerine ayırmak istediğimizde “ağzı” sözcüğü hem tamlama içinde hem de deyim içindedir.

Melda’nın ağzı → İsim tamlaması

Ağzı kulaklarına varıyordu → Deyim

Melda’nın ağzı kulaklarına varıyordu.

Yüklem

Deyim ve tamlamayı ayıramadığımız için cümlenin tamamı yüklemdir.

Cümlede her öge çeşidinden birden fazla olabilir.

Örnekler

Ayşe,

Ö olanları duyunca

ZT sinirlendi;

Y arkadaşı

Ö onu

B’li N hemen

ZT sakinleştirdi.

Y

Soru cümlelerinde ögeyi bulmak için cümleye cevap verilmesi karışıklığı önler.

Örnekler

Kapıdaki kimmiş? → Kapıdaki Kağan’mış. (Yüklem)

Ders ne zaman bitecek? → Ders saat üçte bitecek.(Zarf Tümleci)

Mehmet kimi aradı? → Mehmet Ali’yi aradı.(Belirtili Nesne)

Ara sözler ögenin açıklayıcısı durumunda olabilir.

Örnekler

Annem,

Özne o fedakâr kadın,

Öznenin Açıklayıcısı

canımın içidir.

Yüklem

Cümle dışı unsurlar, yükleme sorulan hiçbir soruya cevap vermeyen yapılardır. Ara cümleler, seslenmeler, ünlemler, onay bildiren sözcükler ve bazen bağlaçlar cümle dışı unsur olarak değerlendirilir.

Örnekler

Çalışınca, emin ol, başaramayacağın hiçbir şey yoktur. → Ara cümle

Hey, sesimi duyan var mı? → Seslenme

Tüh, yine geciktim. → Ünlem

Peki, ben de sizinle gelirim. → Onay

Baktı ve geçti. → Bağlaç

Uyarı

Bağlaçlar her zaman cümle dışı unsur olmayabilir.Arda ve Melih, birazdan gelecek. → “ve” bağlacı bu cümlede öznenin içinde yer almıştır.

Gelecek olan kim? -Arda ve Melih (Özne)

Alıntı cümleler, ayrı ayrı ögelerine ayrılmaz. Genellikle bulundukları cümlenin nesnesi durumundadırlar.

Örnekler

Bekir amca

Ö “Onun ipiyle kuyuya inilmez.”

Belirtisiz nesne derdi.

Y

Uyarı

“Kimin?”, “Neyin?” diye bir öge buldurma sorusu yoktur. Eğer bu soruları sormak zorunda kalmışsanız bir tamlamayı bölmüşsünüz demektir.

Ezgi’nin

Ö yarışma heyecanı

B.li N sesinden

YT anlaşılıyordu.

Y

Kimin heyecanı anlaşılıyordu? -Ezgi’nin

YANLIŞ

Ezgi’nin yarışma heyecanı

Ö sesinden

YT anlaşılıyordu.

Y

Anlaşılan ne? -Ezgi’nin yarışma heyecanı

DOĞRU

Açıklama:

UMARİM İŞİNE YARAR