Temel Ögeler:
Temel ögeler özne ve yüklem olarak ikiye ayrılır.
1- Özne
Eylemi gerçekleştiren ögelere özne denir. Cümle içerisindeki özneyi bulmak için -kim - ne soruları sorulmalıdır. Özneler kendi içerisinde üçe ayrılır.
A. Gerçek Özne:
Eylemi doğrudan gerçekleştiren öznelere gerçek özne denir.
Örnekler:
Ali, okul çantasını düzenledi.
Ayşe, bugün eve erken geldi.
Babamlar köye gitti.
B. Gizli Özne:
Eylemi gerçekleştiren özne cümle içerisinde yer almazsa gizli özne olur.
Örnekler:
Dün gece sabaha kadar çalıştık. / Biz
Kitaplıkları düzenleme işini yarını bıraktı. / O
Sabaha kadar uyumadınız mı? / Siz
C. Sözde Özne:
Cümledeki eylemlerin kim tarafından gerçekleştiği belirgin değilse o cümlenin öznesi sözde özne olur.
Örnekler:
Yaptıklarıyla işin tadını kaçırdı.
Söyledikleri hiçbir şekilde anlaşılmadı.
Yeni yıl büyük bir coşkuyla kutlandı.
2- Yüklem:
Eylem bildiren kelimelere yüklem (Eylem - Fiil) denir.
Örnekler:
Bahçedeki ağaçları ''suladılar.''
Çantasını alıp evden ''çıktı.''
Sandalyeyi tamire ''götürdü.''
Yardımcı Ögeler:
Yardımcı ögeler, nesne, dolaylı tümleç, zarf tümleci ve edat tümleci olmak üzere dörde ayrılır.
1- Nesne:
Özneden ve yaptığı eylemden etkilenen her öge nesne olarak tanımlanır. İki çeşidi bulunmaktadır.
1-A. Belirtili Nesne:
Belirtili nesneler -ı -i eki alır. Eyleme neyi- kimi soruları sorularak bulunur.
Örnekler:
1- Çantasını eve bırakıp dışarı çıktı. - Çantasını
2- Yaprakları toplamaya başladı. - Yaprakları
1.B. Belirtisiz Nesne
Herhangi bir ek almayan nesneler eyleme ne soruları sorularak bulunur.
Örnekler:
1- Çantada yüklü miktarda para vardı. / Para - Belirtisiz Nesne
2- Çantadaki parayı çıkarıp saymaya başladı. - Parayı - Belirtili Nesne
Dolaylı Tümleç:
Yüklemi yer olarak tamamlayan ve tanımlayan ögelere dolaylı tümleç denir. Diğer adı yer tamlayıcısıdır.
Örnekler:
1- Çantamı evde unutmuşum. Nerede? - Evde
2- Bir saat sonra evden çıkmaya karar verdik. - Nereden? - Evden
3- Müşteriler eve bakmak istedi - Neye? - Eve
Ne zaman ve nasıl sorularına cevap veren ögeler dolaylı tümleçler ile aynı eki alsalar da zarf cümledir.
Örnek -1- Akşama kadar ablamı bekledik. - Ne zamana kadar? - Akşama kadar. Zarf Tümleci
Örnek -2- Amcam bizi arabayla eve bıraktı - Nereye? Eve. - Dolaylı Tümleç
3- Edat Tümleci:
Yüklemin hangi araç ve vasıta ile yapıldığını gösteren ögelerdir.
Örnekler:
1- Karnımızı peynir ekmekle doyurduk. - Ne ile
2- Ablamlarla Kadıköy'de buluşacağız - Kim ile
3- Bu resmi senin için çizdim. - Kimin İçin
4- Zarf Tümleci:
Yüklemin ne zaman, ne kadar ve neden yapıldığını bildiren ögelerdir.
Örnekler:
1''Gelecek yıl'' başka bir şehirde yaşayacağım. - Ne zaman
2- Sınavı kazanmak için çok çalışmaya başladı - Ne İçin - Neden
3- Çok hızlı yürüyordu. - Nasıl
4- Biraz daha kalamaz mısın? - Ne Kadar
Ara Söz:
Özneyi ya da nesneyi açıklamak için iki öge arasında kullanılan ara sözler cümlenin ögeleri arasında yer alır. Genelde virgül ya da iki çizgi arasında kullanılır.
Örnekler
1- İstanbul, o büyük şehir, artık beni korkutmuyordu.
2- Salih'i - öz be öz kardeşini- yıllardır görmüyordu.
